Lesko to niewielkie, niespełna 6-tysięczne, ładne miasteczko położone nad Sanem na obszarze malowniczych Gór Sanocko-Turczańskich. Prowadząca tu z Przemyśla droga przez Krasiczyn i Birczę, obfituje w piękne widoki, rozległe panoramy i liczne zakręty i na pewno nie jest dla kierowcy nużąca.
Osada na terenie Leska powstała prawdopodobnie w XIV wieku, pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1436 roku. Do połowy XVI wieku miasto było we władaniu rodu Kmitów, potem przeszło na własność Stadnickich. Pod rządami kasztelana przemyskiego Stanisława Stadnickiego (ok.1582-1610) Lesko przeżywało okres największego rozwoju trwający do I połowy XVII wieku. W tym czasie było ono ważnym ośrodkiem handlu, rzemiosła i kultury lokalnej. Pod koniec XVI wieku w mieście istniało 11 cechów rzemieślniczych, działały dwa kościoły rzymskokatolickie, dwie cerkwie oraz synagoga. Lesko otaczały wały obronne, był tu wodociąg, wybrukowany rynek a miasto posiadało prawo składu win węgierskich. W XVII wieku Stanisław Stadnicki wybudował tu zamek z basztami i basteją. Miasto podupadło w okresie Wojny Pólnocnej, po zniszczeniach z rąk wojsk szwedzkich, a następnie po wielkiej zarazie. W kolejnych latach Lesko przechodziło na własność Ossolińskich, Mniszchów i Krasickich. Po rozbiorach znalazło się w rządzonej przez Austriaków Galicji. W 1878 roku miasto dotknęła epidemia cholery, a w roku 1886 - olbrzymi pożar, po którym odbudowano je jako murowane. Będąc zapleczem frontu w czasie I wojny światowej, poniosło dotkliwe straty materialne. W okresie międzywojennym ponad 60% mieszkańców Leska stanowili Żydzi. Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Lesko okupowane było przez wojska sowieckie i stało się miastem przygranicznym. Po ataku Hitlera na ZSRR 22 czerwca 1941 roku, miasto dostało się pod okupację niemiecką, a ludność żydowska została poddana eksterminacji, prowadzonej zarówno na miejscu (w lasku zwanym "Malinki"), jak i w obozie w Bełżcu. Wyparcie Niemców przez Armię Czerwoną we wrześniu 1944 roku nie przyniosło upragnionego pokoju, gdyż na terenach wokół Leska jeszcze przez kilka lat toczyły się krwawe walki z oddziałami UPA.
Ponieważ nasz pobyt w Lesku był dość krótki, nie było nam dane zobaczyć wszystkich interesujących zabytków miasta. Zrezygnowaliśmy ze zwiedzenia zamku Kmitów (dziś mieści się tam hotel) i XVI-wiecznego kościoła Nawiedzenia NMP. Rzuciliśmy okiem na kilka zabytkowych kamieniczek i XIX-wieczny ratusz w centrum miasta i prawie cały czas poświęciliśmy judaikom - zwiedziliśmy XVII-wieczną synagogę, zbudowaną w stylu manierystyczno-barokowym, zwieńczoną na szczytach wazonami i posiadającą dobudowaną do narożnika wieżę. Na szczycie elewacji zewnętrznej znajdują się tablice Dekalogu oraz cytat z Księgi Rodzaju: "O jakimże lękiem napawa to miejsce ! Nic tu innego, tylko dom Boży i brama nieba". Niestety, ani wystrój wnętrza (poza oprawą aron ha-kodesz), ani bima nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Świątynia nie pełni już funkcji sakralnych, lecz mieści galerię sztuki i niewielką wystawę, poświęconą galicyjskim Żydom. Warto wiedzieć, że oprócz tej ortodoksyjnej synagogi, istnialy w Lesku jeszcze dwie synagogi chasydzkie (chasydów z Nowego Sącza i chasydów z Sadogóry), które nie zachowały się do dziś. Nieopodal synagogi, na porośniętym lasem wzgórzu, znajduje się stary cmentarz żydowski. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1548 roku. Z lat 1634–1703 nie ma żadnych pochówków, co pozwala domniemywać, że kirkut nie był użytkowany. Cmentarz wyróżnia się brakiem podziału na kwatery męskie i żeńskie, zaś zachowane macewy są z reguły pozbawione symboliki.
Po zwiedzeniu opisanych wyżej pozostalości nieistniejącego już świata, wypiliśmy kawę i zjedliśmy pyszne kremówki w cukierni "U Szelców" i pod wieczór udaliśmy się na nocleg do Przemyśla. Niestety, nie udało nam sięzwiedzić zamku w Krasiczynie, który był już zamknięty - będzie więc powód, by jeszcze powrócić kiedyś w te piękne strony.
