Podróż Galicyjskie wakacje - Dukla



Dukla jest niewielkim, liczącym około 2.200 mieszkańców miasteczkiem, położonym nad Jasiołką północnych stokach Beskidu Niskiego. Pochodził stąd Jan (ok. 1414-1484) polski pustelnik, kaznodzieja, franciszkanin i bernardyn, beatyfikowany w 1733 i kanonizowany w 1997 roku. Dziś sanktuarium Jego imienia jest znaczącym ośrodkiem kultu i zarazem największą atrakcją turystyczną Dukli. Właśnie tu mieliśmy okazję wziąć udział w niedzielnej mszy i obejrzeć zarazem piękną XVII-wieczną świątynię.

Pierwsza wzmianka o wsi w tym miejscu pochodzi z roku 1336. W roku 1373 ówczesny właściciel Dukli, kanclerz krakowski i późniejszy arcybiskup gnieźnieński Janusz Suchywilk Strzelecki (1310-1382) wydał dla miejscowości akt lokacyjny na prawie magdeburskim. Od początku swojego istnienia Dukla była miastem prywatnym. Kolejnymi jej właścicielami byli Kobylańscy, Cikowscy, Jordanowie, Męcińscy, Ossolińscy, Mniszchowie, Stanisław Szczęsny Potocki (1753-1805), Stadniccy i ponownie Męcińscy. 

W roku 1474 miasto zostało zniszczone w wyniku najazdu wojsk węgierskich króla Macieja Korwina (1443-1490). Późniejsze wieki były dla Dukli bardziej łaskawe. Ważnym wydarzeniem w dziejach miasta był przywilej króla Zygmunta III Wazy (1566-1632) z 1588 roku, dotyczący sprzedaży i składu win węgierskich oraz ustanowienie w 1595 roku komory celnej. Dzięki niej miasto mogło się szybko bogacić. Dukla była miastem handlowym na trakcie biegnącym z Polski przez Przełęcz Dukielską na Węgry i żyła głównie z handlu winem. Z czasem z powodzeniem rozpoczęła konkurencję z sąsiednimi Jaśliskami i w XVI wieku znalazła się w pełni swojego rozkwitu, jako miasto ufortyfikowane, z dwoma bramami i komorą celną. W 1638 roku ówczesny właściciel Franciszek Mniszech rozpoczął rozbudowę pałacu z fortyfikacjami i z wałem, którą dokończył jego syn Jan (1541-1612). W 1656 roku Męcińscy, posiadający część Dukli, gościli Króla Polski Jana II Kazimierza Wazy (1609-1672), powracającego ze Śląska w czasach "potopu szwedzkiego". Król udał się stąd do Krosna, a potem przez Łańcut do Lwowa, gdzie złożył słynne śluby w katedrze Wniebowzięcia NMP. Rok później, wojska Jerzego II Rakoczego (1621-1660) złupiły Duklę. Kolejne napady Rosjan, przemarsze wojsk i pożary w I połowie XVIII wieku zniszczyły miasto. 

W roku 1710 Mniszchowie stali się właścicielami całej Dukli. Jerzy August Wandalin Mniszech (1715-1778), zaślubiony z Marią Amalią z Brühlów (1736-1772) i związany z dworem Augusta III Sasa (1696-1763) na sejmie konwokacyjnym poparł stronnictwo saskie. Po wyborze Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798) stracił wpływy i osiadł w Dukli, gdzie wraz z żoną postanowił uczynić ośrodek życia kulturalnego i politycznego. Tu umieścił teatr, kapelę i lożę wolnomularską. Dzięki wsparciu Mniszchów powstały też wówczas w Dukli dwa kościoły. Mniszchowie konkurując z Czartoryskimi, starali się przyćmić swoją siedzibą Puławy i uczynić z Dukli centrum życia kulturalnego Rzeczypospolitej. Jerzy August Wandalin Mniszech w 1768 roku nadał miastu konstytucję, w której m.in. nałożył obowiązek nauczania dzieci bez względu na wyznanie. Wspierał on również konfederatów barskich. W 1772 roku w rejonie Dukli toczyły się walki powstrzymujące wojska korpusu  gen. Miklósa Józsefa I Esterházyego von Galántha (1714-1790), lecz mimo oporu konfederatów Duklę zajęły wojska austriackie, dokonujące I rozbioru Polski.

Po przeniesieniu stolicy cyrkułu do Jasła, prześladowane pożarami miasteczko podupadło i w XIX wieku straciło ostatecznie znaczenie, gdyż ośrodki życia gospodarczego przeniosły się w pobliże nowo wybudowanych linii kolejowych. 

W czasie I wojny światowej Dukla poniosła duże straty, spowodowane przez stacjonujące tu przez kilka miesięcy wojska rosyjskie. Część miasta została spalona. W okresie międzywojennym Dukla była małym prowincjonalnym miasteczkiem. Stacjonował tu Batalion KOP „Dukla”. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył on w składzie 3. Brygady Górskiej Armii "Karpaty". W czasie okupacji Niemcy zamknęli miejscowych Żydów w getcie, wielu z nich rozstrzelali na miejscu, wielu w okolicznych lasach. Dukielskie getto zlikwidowano w sierpniu 1942 roku, a około 500 jego mieszkańców wraz z rymanowskimi Żydami zostało rozstrzelanych. W Dukli i okolicach działały organizacje ruchu oporu i oddziały partyzanckie, głównie AK. W 1944 roku dokonały one udanego zamachu na Paula Diebala, komendanta Schutzpolizei w Dukli. Dukla bardzo ucierpiała w czasie działań wojennych we wrześniu 1944  roku (tzw. operacji dukielsko-preszowskiej) - substancja miejska została zniszczona w 85%. W pobliżu, w Iwli i w Głojscach, rozgorzała bitwa pancerna. Ostatecznie miasto zostało zdobyte przez jednostki Armii Czerwonej 20 września 1944 roku. 

Po wojnie miasto zostało odbudowane. Dziś coraz większe znaczenie w gospodarce Dukli odgrywa turystyka. Prężnie działa miejscowy ośrodek kultury, organizowane jest wiele imprez o zasięgu lokalnym i regionalnym, a niektóre z nich mają także charakter ogólnopolski a nawet międzynarodowy (Międzynarodowy Konkurs Szopek Bożonarodzeniowych, Międzynarodowy Przegląd Chórów Kościelnych i Cerkiewnych). Ciekawą imprezą są też organizowane w Dukli Dni Kultury Żydowskiej.

  • Dukla
  • Dukla