Podróż Uroki nadwiślańskiej jesieni - Janowiec nad Wisłą



Główny cel opisywanej wycieczki - Janowiec, położony jest w ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski przy ujściu Plewki do Wisły. Niegdysiejsze miasto, a dziś pora wieś połączona jest przeprawą promową z Kazimierzem Dolnym. Nad uroczą miejscowością dominują ruiny dawnego zamku Firlejów a w spacerze po ładnych uliczkach i okolicy nie przeszkadzają tłumy turystów.  

Najstarsze źródła pisane dotyczące Janowca, a właściwie Serokomli, bo tak nazywała się ta miejscowość do czasu nadania jej praw miejskich w XVI stuleciu, pochodzą z XII wieku. Podobno już w 1120 roku stał tutaj drewniany, modrzewiowy kościółek. Bardziej pewne informacje datowane są dopiero na XIV i XV wiek. Wtedy to wieś Serokomla była w posiadaniu rodu Zaklików, który później przyjął nazwisko Janowskich. Później, Janowiec przeszedł w ręce rodu Firlejów. Zmiana nazwy miejscowości na Janowiec (na pamiątkę poprzednich właścicieli) i otrzymanie praw miejskich nastąpiło w 1537 roku, na podstawie przywileju otrzymanego przez Piotra Firleja od króla Zygmunta I Starego (1467-1548). W 1580 roku Janowiec otrzymał ordynację, tj. dokument lokacyjny regulujący ustrój władz miejskich i określający szczegółowo prawa i obowiązki mieszkańców. Kupcy janowieccy - zarówno chrześcijanie jak i Żydzi (którzy osiedlali się na tych terenach już od XIV wieku), brali udział w handlu zbożem i zajmowali się spławianiem do Gdańska, takich towarów jak: skóry, wosk i płótno, oraz sprowadzaniem stamtąd śledzi, korzeni, wina i octu. Jednakże bliskie sąsiedztwo Kazimierza Dolnego, miasta będącego w wieku XVI ważnym ośrodkiem handlu zbożem, okazało się czynnikiem hamującym rozwój Janowca. Pozycję miasteczka osłabił też fakt, iż już na początku XVII wieku, zaczęła tracić na znaczeniu tutejsza przeprawa przez Wisłę, na rzecz położonej kilkanaście kilometrów na północ przeprawy pod Puławami. Choć miasto miało w założeniach obsługiwać i czerpać zyski także z ważnego szlaku handlu bydłem, prowadzącego z Rusi na Śląsk, to zamierzenia te nigdy nie miały się spełnić.

W czasie „potopu” w 1656 roku Janowiec został niemal doszczętnie złupiony i spalony przez wojska szwedzkie. Pod koniec XVIII wieku, obok mieszkających tu chrześcijan osiedlało się coraz więcej rodzin żydowskich. Po I rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 roku Janowiec znalazł się pod panowaniem austriackim, a następnie, został przyłączony wraz z całą Galicją Zachodnią do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku miasto znalazło się w Królestwie Polskim, pozostającym pod zwierzchnictwem imperium rosyjskiego. W I połowie XIX wieku odbywały się tu cztery jarmarki rocznie i coniedzielny targ. W grudniu 1869 roku, Janowiec podobnie jak wiele innych podupadających ośrodków, stracił prawa miejskie i został formalnie przekształcony w osadę. W czasie I wojny światowej miejscowość uległa poważnym zniszczeniom, kiedy to wycofujące się wojska rosyjskie podpaliły ją w lipcu 1915 roku. Po pożarze tym, większość budynków została odbudowana z miejscowego białego kamienia spojonego gliną.

W okresie międzywojennym W okresie międzywojennym Janowiec był jednym z typowych sztetli, w którym mieszkali obok siebie chrześcijanie i Żydzi, stanowiący blisko 40% mieszkańców. Ludność katolicka zasiedlała głównie zachodnią, zaś ludność żydowska - wschodnią część osady. Znajdowała się tu murowana synagoga, bet ha-midrasz (dom nauki i modlitwy), mykwa, rytualna rzeźnia i kirkut. Wieś, choć przeludniona i zaniedbana, przeżywała lata względnego rozwoju. Utworzono tu wówczas siedmioklasową szkołę powszechną, posterunek Policji Państwowej, przeniesiono też do Janowca siedzibę gminy. W roku 1927 dokonano parcelacji dóbr janowieckich, zaś w 1930 roku utworzono Kasę Pożyczkową oraz agendę pocztową. Po wybuchu II wojny światowej, wkrótce po wkroczeniu Niemców, rozpoczęły się prześladowania miejscowych Żydów. W październiku 1940 roku hitlerowcy spalili budynek bożnicy, sprofanowano również kirkut, niszcząc macewy, które wykorzystano do utwardzania dróg. Utworzone w 1940 roku getto janowieckie obejmowało teren całego miasteczka, co było skutkiem niemożności oddzielenia ludności chrześcijańskiej od ludności żydowskiej. Pod koniec sierpnia 1942 roku rozpoczęła się likwidacja getta. Część jego mieszkańców została wówczas wysłana do obozów pracy, większość jednak trafiła do obozu zagłady w Treblince.

W okresie okupacji hitlerowskiej, w okolicach Janowca istniał silny ruch oporu - działały tu oddziały ZWZ-AK oraz partyzantka związana z ruchem lewicowym. Latem 1940 roku grupa należąca organizacyjnie do Komendy Obrońców Polski pod dowództwem dr Koperskiego "Szymka" zaatakowała pod Janowcem oddział niemieckiej żandarmerii. Akcja miała zapobiec wykryciu przez Niemców tajnego magazynu broni. W lecie 1941 roku i wiosną 1944 roku doszło do pacyfikacji Janowca. Ofiarą tych akcji padło około 300 mieszkańców, z których część rozstrzelano, zaś pozostałych wywieziono do obozów koncentracyjnych. 29 lipca 1944 roku pod Janowcem został utworzony przyczółek przez Rosjan. W jego rejonie do stycznia 1945 roku toczyły się ciężkie walki. Zniszczyły one osadę w takim stopniu, że po wyzwoleniu zaledwie 17 domów nadawało się do zamieszkania. Po zakończeniu działań wojennych osadę odbudowano.
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą
  • Janowiec nad Wisłą