Puławy leżą nad Wisłą, w zachodniej części województwa lubelskiego. Miasto stanowi ośrodek przemysłowy (branże chemiczna, budowlana, farmaceutyczna), naukowy (5 instytutów naukowo-badawczych, szkolnictwo wyższe) i turystyczno-kulturalny. Historycznie Puławy są położone w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej).
Uważa się, iż słowo Puławy może pochodzić od nadwiślańskich łęgów zwanych pulwami. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa pławy, oznaczającego miejsce przepraw przez rzekę, lub od słowa pława czyli boja oznaczającą mieliznę. Możliwe też, iż nazwa Puławy wzięła się od słowa pławia, co oznacza prąd rzeczny, nurt.
Puławy powstały na początku XVI wieku. Była to początkowo niewielka osada handlowo-rybacka, położona obok wsi Włostowice. Od II połowy XVII wieku miejscowość znajdowała się w posiadaniu Lubomirskich. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, w latach 1676-1679, wybudował tutaj swoją letnią rezydencję, powierzając prace nad nią, sprowadzonemu z Holandii architektowi Tylmanowi z Gameren. Córka marszałka, Elżbieta, w roku 1687 wniosła Puławy, jako wiano, do małżeństwa z Adamem Mikołajem Sieniawskim, późniejszym hetmanem wielkim koronnym. Jego sympatia dla Augusta II Mocnego sprowadziła na Puławy w 1706 roku zniszczenia, dokonane przez wojska króla szwedzkiego Karola II. W 1731 roku, córka Sieniawskiego, Maria Zofia, wyszła za mąż za wojewodę ruskiego Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Od tego momentu, Puławy na 100 lat stały się własnością "Familii", jak określano wtedy rodzinę Czartoryskich. W tym czasie miejscowość przeżyła swój złoty wiek. W 1761 roku syn Aleksandra Augusta, Adam Kazimierz Joachim Ambroży Marek, poślubił Izabelę Dorotę Flemming, jedyną dziedziczkę wielkiego majątku po podskarbim wielkim litewskim Janie Jerzym Flemmingu. W 1784 roku, po śmierci Aleksandra Augusta, Adam i Izabela przenieśli się do Puław. W ciągu następnych lat powstało tutaj, konkurujące ze stolicą, centrum życia kulturalnego i politycznego. Miejscowość zyskała nawet przydomek Polskie Ateny. Na dworze puławskim przebywali niemal wszyscy znani przedstawiciele epoki: Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Naruszewicz, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Karpiński, Franciszek Zabłocki, Jan Piotr Norblin, Marcello Bacciarelli, Kazimierz Wojnakowski. Nadwornym muzykiem był Czech Wincenty Lessl. Aktywnie działał miejscowy, amatorski teatr, nawiązujący do tradycji operowych i muzycznych.
W okresie Insurekcji Czartoryscy wspierali moralnie i finansowo Kościuszkę. W odwecie za pomoc, udzieloną powstańcom, wojska rosyjskie w roku 1794 zniszczyły puławską rezydencję i splądrowały okoliczne wsie. Interwencje dworu austriackiego przerwały dewastację ogrodu, ale pałac Rosjanie zdążyli już zrujnować. Zniszczono liczącą 40 tys. tomów bibliotekę, zrabowano też część wyposażenia. Za brak lojalności wobec Rosji, zarządzono konfiskatę dóbr i zburzenie Puław. Wykonanie wyroku zostało wstrzymane po interwencji dworu austriackiego, jednak obaj synowie, Adam Jerzy i Konstanty, zostali zmuszeni do opuszczenia Puław i zamieszkania w Petersburgu. W roku 1796 Izabella Czartoryska podjęła decyzję powrotu do zniszczonego pałacu i rozpoczęcia jego odbudowy. Wykorzystała przy tym talent architekta Christiana Piotra Aignera, przebudowując nie tylko rezydencję, ale też wznosząc szereg budowli ogrodowych w przylegającym do pałacu parku. W jednej z tych budowli - tzw. Świątyni Sybilli, w 1801 roku księżna założyła pierwsze w Polsce muzeum, gromadzące pamiątki narodowe.
Koniec złotego wieku Puław przyniosło Powstanie Listopadowe. Syn Adama Kazimierza i Izalbeli - książę Adam Jerzy Czartoryski stanął na czele powstańczego Rządu Tymczasowego. Po klęsce Powstania, został on zaocznie skazany na karę śmierci, a jego majątek uległ konfiskacie. Rosjanom nie udało się jednak przejąć wszystkich pamiątek. Już w grudniu 1830 roku postanowiono zabezpieczyć zbiory. Bibliotekarz Karol Sienkiewicz zabezpieczył i ukrył rękopisy, zamknięto muzeum. Znaczną część zbiorów udało się wywieźć do Paryża. Pod koniec XIX wieku wróciły one do Krakowa i znalazły się, w otwartym w 1878 roku, Muzeum Czartoryskich.
Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842, dla zatarcia śladów polskości, władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: Instytut Wychowania Panien (zwany Instytutem Aleksandryjskim), Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. W roku 1906 Puławy otrzymały prawa miejskie.
W czasie I wojny światowej miasto doznało znacznych zniszczeń. W okresie międzywojennym zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego Instytutu Rolniczego, utworzono Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego.
Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, w której zginęła trzecia część mieszkańców. Po wojnie podjęto odbudowę zniszczonej infrastruktury miejskiej oraz rezydencji Czartoryskich. Rozbudowywano przemysł. W roku 1952 ukończono rozpoczętą przed wojną budowę Fabryki Żelatyny. Powojenną historię zdominowała jednak decyzja o budowie Zakładów Azotowych, podjęta przez władze w 1960 roku. Inwestycja ta zapoczątkowała okres dynamicznego rozwoju miasta. Liczba mieszkańców wzrosła z 13 700 do ponad 50 000. Z małego miasteczka, Puławy stały się miastem przemysłowym. Udało się także zachować renomę miasta, jako ośrodka nauk rolniczych, zaś od końca lat 60. XX wieku w Puławach działa również cieszący się międzynarodowym prestiżem Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych, posiadający jedyne w Polsce laboratorium III klasy bezpieczeństwa biologicznego.
Większość interesujących zabytków Puław znajduje się w pobliżu rezydencji Czartoryskich. Należą do nich sam pałac, park przypałacowy z szeregiem zabytkowych pawilonów i budowli, sąsiedni Pałac Marynki (zbudowany dla córki Adama Kazimierza i Izabeli - Marii Anny z Czartoryskich księżnej von Württemberg-Montbéliard), czy kościół Wniebowzięcia NMP.
