Zalewo to niewielkie miasteczko położone około 35 kilometrów na północ od Iławy. Więcej informacji o jego historii i zabytkach zamieściłem w opisie mojej podróży "Miasta Pogezanii". Ciekawostką jest, że w Zalewie jeszcze przed II wojną światową istniała spora gmina żydowska dysponująca własnym cmentarzem i synagogą. Pierwszym Żydem zameldowanym w Zalewie był kupiec Hirsz Hammerstein, który obywatelstwo miasta otrzymał w 1816 roku. Warto jednak odnotować, że już w 1813 roku mieszkał tu (być może jedynie czasowo) inny Żyd - Natan Joseph Fürst, który wyposażył na wojnę z Francją jednego żołnierza piechoty. Niewykluczone, że osiedlił się on z czasem na stałe w mieście, gdyż nazwisko Fürst było dość popularne wśród zalewskich Żydów. Ciekawa jest także informacja dotycząca starań Żyda, niejakiego Joachima Marka z Flatowa, który już w 1785 roku prosił o przyznanie mu zezwolenia na osadnictwo. W piśmie skierowanym do króla pruskiego uzasadniał, że posiada spory majątek, a także gotów jest sprowadzić do miasta sukno i porcelanę z Berlina. Zobowiązywał się także przekazywać dla kasy miasta 5% swoich dochodów. Prośba została odrzucona.
Zachowany do dziś cmentarz został założony przez kupca Josifa Saula Rosenbacha w 1829 roku. Ten sam kupiec wraz z Salomonem Lasersteinem wykupił w 1838 roku plac przy ul. Więziennej, wraz z domem dzwonnika, gdzie założono dom modlitwy. Rosenbach cieszył się dużym zaufaniem mieszkańców gdyż w 1840 roku wybrano go do Rady Miejskiej. Jego grób znajduje się do dziś na cmentarzu żydowskim. W dniu 12 października 1844 roku król Fryderyk Wilhelm IV zatwierdził istnienie w Zalewie gminy żydowskiej i prawnie zezwolił na prowadzenie synagogi oraz użytkowanie cmentarza.
W okresie hitlerowskim nastąpiły prześladowania ludności żydowskiej. W dniu 9 listopada 1938 roku (tzw. Kristallnacht) wybuchł pożar synagogi. Następnego dnia członkowie SA aresztowali rabina Płońskiego, wraz z małżonką stawiając im zarzut podpalenia. Od tego też czasu podejmowano coraz to bardziej radykalne kroki w celu usunięcia pozostałych w mieście Żydów. Jedna z ostatnich osób pochodzenia żydowskiego, Anna Oschizko - półżydówka, która od 1923 roku wyznawała wiarę chrześcijańską, została zabrana, najpewniej do obozu koncentracyjnego w 1942 roku. W tym okresie cmentarz został zniszczony i aż do końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku był zarośnięty, nie oznakowany i stopniowo ulegał dewastacji. Dopiero w roku 2003 Stowarzyszenie Społeczne "Nasza Więź" przedstawiło projekt mający na celu ratowanie cmentarza. W 2004 r. przyznano Stowarzyszeniu 5.500 złotych na odnowienie kirkutu. Dziś zalewska nekropolia należy do najlepiej zachowanych tego typu obiektów na obszarze dawnych Prus Wschodnich.
