Tarnogród, lokowany w 1567 roku jako miasto królewskie, w 1569 roku otrzymał od króla Zygmunta II Augusta przywilej de non tolerandis Judaeis, zakazujący Żydom osiedlania się oraz budowania i kupowania domów w obrębie murów miejskich. Jednakże edykt ten nie był w pełni respektowany. Jak wskazują zachowane dokumenty, już w chwili założenia miasta, osiedlili się tu pierwsi Żydzi, będący właścicielami dwóch posesji. Przywilej de non tolerandis Judaeis został oficjalnie zniesiony w 1580 roku przez króla Stefana Batorego, który jednocześnie nadał miejscowym Żydom dodatkowe przywileje, zezwalając starozakonnym z Tarnogrodu „osiadać, domy nabywać, budować i handle prowadzić”. W 1589 roku Tarnogród został włączony do Ordynacji Zamojskiej, a ówczesny właściciel miasta - Jan Zamoyski, zezwolił na osiedlenie się w mieście potomkom pierwszego żydowskiego mieszkańca: Abrahamowi i Efraimowi Moszkowiczom. Choć pod koniec XVI wieku, ludność żydowska w Tarnogrodzie stanowiła zaledwie ok. 1 % ogółu mieszkańców, dzięki dogodnym warunkom umożliwiającym rozwój rzemiosła i handlu, tutejsza gmina żydowska szybko rozwijała się. Pod koniec XVI lub na początku XVII wieku powstały tu najważniejsze instytucje gminne, skupione w dzielnicy żydowskiej, znajdującej się na wschód od rynku głównego. W 1648 roku społeczność żydowska miasta stanowiła już 15% ogółu mieszkańców. Być może już w latach 80. XVI wieku, a z całą pewnością przed 1627 rokiem, została tu zbudowana pierwsza drewniana synagoga.
W 1648 roku, w czasie ataku wojsk Chmielnickiego, gmina żydowska w Tarnogrodzie poniosła dotkliwe straty. Zostało wówczas zamordowanych ponad 550 Żydów, tj. niemal wszyscy mieszkańcy Tarnogrodu wyznania mojżeszowego. Spalono też synagogę oraz należące do Żydów domy. Wkrótce jednak, prawdopodobnie już w drugiej połowie XVII wieku, w Tarnogrodzie powstała nowa gmina. W 1686 roku wzniesiono nową, zachowaną do dziś murowaną bożnicę. Żydzi tarnogrodzcy prowadzili zakrojoną na szeroką skalę działalność handlową, a przedstawiciele gminy zajmowali ważną pozycję w organie administracji żydowskiej, jakim był Waad Arba Aracot (Sejm Czterech Ziem).
W ciągu XIX wieku, liczba ludności żydowskiej w Tarnogrodzie zwiększała się systematycznie, by pod koniec stulecia osiągnąć blisko 2.000 osób, stanowiących ponad 40% mieszkańców miasta. Podobnie jak w innych ośrodkach regionu, większość rodzin żydowskich utrzymywała się z handlu. W dwudziestoleciu międzywojennym ludność żydowska stanowiła już blisko 50% populacji Tarnogrodu. Na zmniejszenie się tej liczby wpłynęła jednak znacząco zapoczątkowana w latach 30. masowa emigracja zarobkowa. W tym czasie w Tarnogrodzie znajdowały się 2 synagogi, 2 domy modlitwy, dom rabina, przytułek i dom pogrzebowy, działały tu także prywatne domy modlitwy i liczne chedery. W miasteczku funkcjonowało kilkadziesiąt żydowskich sklepów, istniała tu także mała drukarnia żydowska. Działały tu też wszystkie najważniejsze żydowskie partie i organizacje polityczne: Agudas Isroel, Bund, Poalej Syjon, Mizrachi. Pod auspicjami partii w mieście działały liczne instytucje kulturalno-oświatowe oraz młodzieżowe organizacje syjonistyczne, m.in. Ha-Szomer ha-Cair.
Zagładę ludności żydowskiej przyniosły lata okupacji hitlerowskiej. Po zajęciu Tarnogrodu przez Niemców 15 września 1939 roku, Niemcy spalili część miasta, łącznie z budynkami znajdującymi się na terenie dzielnicy żydowskiej. Miała też wtedy miejsce pierwsza masowa egzekucja. W maju 1942 roku utworzono tu getto, w którym umieszczono ponad 2.500 osób z Tarnogrodu i okolicznych wsi, a także z Łodzi, Włocławka, Kalisza i Biłgoraja oraz Żydów z Austrii. Likwidacja getta rozpoczęła się na początku listopada 1942 roku egzekucją ok. 800-1000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Wszystkich pozostałych przy życiu mieszkańców getta przepędzono pieszo do Biłgoraja, skąd zostali przewiezieni do obozu zagłady w Bełżcu. W sumie, w czasie wojny i okupacji zginęło ok. 2.600 Żydów tarnogrodzkich, z czego ok. 1.600 rozstrzelano na miejscu, a ok. 1.000 zostało zamordowanych w obozach zagłady.
W 1648 roku, w czasie ataku wojsk Chmielnickiego, gmina żydowska w Tarnogrodzie poniosła dotkliwe straty. Zostało wówczas zamordowanych ponad 550 Żydów, tj. niemal wszyscy mieszkańcy Tarnogrodu wyznania mojżeszowego. Spalono też synagogę oraz należące do Żydów domy. Wkrótce jednak, prawdopodobnie już w drugiej połowie XVII wieku, w Tarnogrodzie powstała nowa gmina. W 1686 roku wzniesiono nową, zachowaną do dziś murowaną bożnicę. Żydzi tarnogrodzcy prowadzili zakrojoną na szeroką skalę działalność handlową, a przedstawiciele gminy zajmowali ważną pozycję w organie administracji żydowskiej, jakim był Waad Arba Aracot (Sejm Czterech Ziem).
W ciągu XIX wieku, liczba ludności żydowskiej w Tarnogrodzie zwiększała się systematycznie, by pod koniec stulecia osiągnąć blisko 2.000 osób, stanowiących ponad 40% mieszkańców miasta. Podobnie jak w innych ośrodkach regionu, większość rodzin żydowskich utrzymywała się z handlu. W dwudziestoleciu międzywojennym ludność żydowska stanowiła już blisko 50% populacji Tarnogrodu. Na zmniejszenie się tej liczby wpłynęła jednak znacząco zapoczątkowana w latach 30. masowa emigracja zarobkowa. W tym czasie w Tarnogrodzie znajdowały się 2 synagogi, 2 domy modlitwy, dom rabina, przytułek i dom pogrzebowy, działały tu także prywatne domy modlitwy i liczne chedery. W miasteczku funkcjonowało kilkadziesiąt żydowskich sklepów, istniała tu także mała drukarnia żydowska. Działały tu też wszystkie najważniejsze żydowskie partie i organizacje polityczne: Agudas Isroel, Bund, Poalej Syjon, Mizrachi. Pod auspicjami partii w mieście działały liczne instytucje kulturalno-oświatowe oraz młodzieżowe organizacje syjonistyczne, m.in. Ha-Szomer ha-Cair.
Zagładę ludności żydowskiej przyniosły lata okupacji hitlerowskiej. Po zajęciu Tarnogrodu przez Niemców 15 września 1939 roku, Niemcy spalili część miasta, łącznie z budynkami znajdującymi się na terenie dzielnicy żydowskiej. Miała też wtedy miejsce pierwsza masowa egzekucja. W maju 1942 roku utworzono tu getto, w którym umieszczono ponad 2.500 osób z Tarnogrodu i okolicznych wsi, a także z Łodzi, Włocławka, Kalisza i Biłgoraja oraz Żydów z Austrii. Likwidacja getta rozpoczęła się na początku listopada 1942 roku egzekucją ok. 800-1000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Wszystkich pozostałych przy życiu mieszkańców getta przepędzono pieszo do Biłgoraja, skąd zostali przewiezieni do obozu zagłady w Bełżcu. W sumie, w czasie wojny i okupacji zginęło ok. 2.600 Żydów tarnogrodzkich, z czego ok. 1.600 rozstrzelano na miejscu, a ok. 1.000 zostało zamordowanych w obozach zagłady.
Choć przywilej na założenie kirkutu Żydzi tarnogrodzcy otrzymali w 1686 roku, jednakże cmentarz istniał tu już prawdopodobnie od 1588 roku. Został on niemal całkowicie zdewastowany przez Niemców w czasie II wojny światowej. W 1985 roku teren dawnego cmentarza ogrodzono i umieszczono tu odnalezione na obszarze miasta ok. 100 macew oraz ich fragmenty. Część macew wmontowanych w mur cmentarny, tworzy rodzaj „ściany pamięci”. Na kirkucie znajduje się pomnik ku czci Żydów z Tarnogrodu zamordowanych przez Niemców w 1942 roku.
Powyższe informacje zaczerpnąłem z portalu Wirtualny Sztetl.
