Korzystająć z portalu "Wirtualny sztetl" możemy sporo dowiedzieć się o historii społeczności żydowskiej Piotrkowa. Żydzi osiedlali się tu już w XVI wieku. Ten okres zakończył się jednak pogromem, dokonanym przez wojska koronne w kwietniu 1657 roku. Żydzi zostali posądzeni o sprzyjanie i pomoc wojskom szwedzkim, za co życiem zapłaciło blisko 50 rodzin. Na stałe Żydzi osiedlali się na terenie jurydyki starościńskiej od 1679 roku, na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego. Obok Piotrkowa powstała wówczas duża dzielnica, zwana Miastem lub Miasteczkiem Żydowskim. Jeszcze przed "potopem szwedzkim" odnotowano w aktach parafialnych przypadki chrztu osób pochodzenia żydowskiego. W latach 1727-1796 zarejestrowano w aktach metrykalnych fary 53 przypadki chrztu wśród Żydów. Wśród konwertytów przeważali ludzie młodzi. W 1840 roku teren Miasta Żydowskiego przyłączono do Piotrkowa Trybunalskiego. Pod koniec XVIII wieku Żydzi zajmowali się drobnym handlem i rzemiosłem domowym. W XIX wieku byli założycielami pierwszych fabryk. W 1928 roku 65% ogółu zarejestrowanych rzemieślników i kupców stanowili Żydzi. W latach kryzysu gospodarczego zaplecze finansowe rzemiosła zostało zrujnowane. Zaczęło ulegać ponownej stabilizacji dopiero po 1938 r., kiedy to powstały dwie kasy chrześcijańskie i trzy żydowskie.
W mieście działały liczne żydowskie drukarnie, w których tłoczono Biblię, Talmud, literaturę rabiniczną, dzieła literatury hebrajskiej i żydowskiej. Pierwsza z nich założona została w 1864 roku przez Fajwla Bełchatowskiego i Chaima Frenkla. Właścicielami kolejnych byli m. in. Jakub Cederbaum, Mojżesz Rozensztajn, Abram Markus Horowicz, Joachim Iser Szternfeld. Salomon Blum czy Eliasz Pański. Dzięki znacznej ilości drukarni Piotrków miał również duże tradycje w wydawaniu prasy. Wychodziły tu między innymi: „Głos żydowski”, „Unzer Jidisze Sztyme”, „Literatur und Leben”, „Die Jidisze Sztyme”, „Piotrków Jidisze Sztyme”, „Piotrkower Weker”, „Unzer Zejtung”, „Radomer Sztyme, „ Tomaszower Wert”, „ Tomaszower Wochenblat”.
Piotrkowska gmina żydowska skupiała utalentowanych i wybitnych ludzi. Należeli do nich: Tewele Berliner, znany talmudysta. Eliezer Paczanowski czy Eliezer Urbach, autor dzieła talmudystycznego „Chidusze Ru”. Piotrkowscy Żydzi mieli szczęście do wybitnych rabinów. Byli wśród nich: Meir Getz (1685-1732), wybitny talmudysta Chananja Lipe Majzels (vel Hanania Liepmann Miesels), Abraham Cwi Pacanowski (1777-1819), Izaak Kaczka, Eliezer Szulim Morgenstern, Chaim Elizer Waks (1820-1889), Simcha Jair Rosenfeld (1831-1911), Menachem Mendel Temkin (1861-1922), Meir Szapiro (1887-1934). Ostatnim rabinem Piotrkowa był Mosze Chaim Lau. Piotrków gościł szanowanych i słynnych w środowisku żydowskim cadyków. Byli nimi kolejno: Chaim Dawid Bernard (?-1858), Mojsze Brukman, zwany tak od swojego brukarskiego zawodu (?-1880), Berysz Tornhajm z Wolborza (?-1887) i talmudysta Meier Finkler z Radoszyc (?-1924). Największą renomę zyskał Chaim Dawid Bernard, zwany Działoszyner. Na miejscowym cmentarzu znajduje się ohel wystawiony mu przez miejscowych Żydów.
Ludność żydowska zorganizowała własne szkoły dla dzieci. W 1914 roku do chederów uczęszczało 50 chłopców. W 1921 roku do trzech szkół wyznania mojżeszowego uczęszczało w sumie 1.087 dzieci. Funkcjonowały dwie szkoły żeńskie: im. Marii Konopnickiej i im. Berka Joselewicza oraz szkoła męska im. Stanisława Staszica. W 1919 roku powstała Szkoła Ludowa „Herzujan”. Działała ona przy Towarzystwie „Tarbut”. W Piotrkowie funkcjonowało także Gimnazjum Koedukacyjne Towarzystwa Szkół Żydowskich oraz szkoła średnia - Szkoła Rzemiosł, działająca przy Towarzystwie Szerzenia Prawa Zawodowego i Rolnego wśród Żydów.
W okresie międzywojennym w Piotrkowie działały liczne żydowskie partie polityczne, organizacje i stowarzyszenia: Socjalistyczna Partia Pracy, Bund, Mizrachi, Związek Ortodoksów, Liga Pracującej Palestyny, Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów, Zarząd Ochrony im. Grossera, Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej, Ostatnia Przysługa, Ort, Pokój Wiernych Izraelitów, Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich, Żydowskie Towarzystwo Skautowe. Działał także szpital żydowski, funkcjonowały dwie synagogi.
Piotrkowscy Żydzi aktywnie działali także w samorządzie lokalnym. Wśród samorządowców wyróżniali się: Jakub Berliner, Mojżesz Feinkind, Aleksander Landsberg, Markus Majeran, Icek Muszyński, Abram Pinkusiewicz, Zelman Staszewski, Załma vel Zelman Tenenberg i Abram Wajshof.
Zagładę lokalnej społeczności żydowskiej przyniosły lata okupacji hitlerowskiej. Już w październiku 1939 roku utworzono w Piotrkowie getto żydowskie. Było to pierwsze getto w okupowanej Polsce. 31 marca 1942 roku wydano rozporządzenie, nakazujące przeniesienie się na teren getta Żydom zamieszkałym poza jego obrębem. Getto piotrkowskie posiadało Radę Starszych. Funkcjonowała w nim policja porządkowa. Szacuje się, że we władzach Judenratu łącznie z policją pracowało około 500 osób. Pierwszym prezesem Rady Starszych był Zalma Tenenberg, aresztowany 5 lipca 1941 roku. Jego miejsce zajął Szymon Warszawski, który został w grudniu 1944 roku deportowany do obozu w Buchenwaldzie. Na początku istnienia getta mieszkało w nim 9.376 osób. Byli to głównie mieszkańcy Piotrkowa. Na przełomie 1939 i 1940 roku zaczęto przesiedlać do getta piotrkowskiego Żydów z Łodzi i miejscowości podłódzkich, a także z Poznania, Gniezna, Bydgoszczy, Nakła, Szubina i Kalisza. Do połowy 1940 roku przesiedlono tutaj 4.770 Żydów. W chwili likwidacji tutejsze getto liczyło ok. 29.000 mieszkańców. Getto piotrkowskie zlikwidowano w dniach 15-21 października 1942 roku. Około 22.000 osób wywieziono do ośrodka zagłady w Treblince. 150 osób rozstrzelano, a dla pozostałych utworzono obozy pracy. Blisko 3.000 osób pozostało do 1944 roku w tak zwanym „małym getcie”.
W piotrkowie istniały dwa cmentarze żydowskie. Tzw. Stary Cmentarz założono w 1679 roku. Ostatni pochówek odbył się na nim w 1792 roku. Cmentarz znajdował się przy synagogach. W pierwszej połowie XIX wieku został on przeniesiony i na tym miejscu ulokowano nową ulicę. Obecnie znajduje się tutaj skwer za synagogami. Stary cmentarz był miejscem pochówku między innymi rabinów: Hirszi Piotrkowera, jego syna rabina Nosn Nuty, Jankewa Mizurik, całej dynastii Katz, Jehudy Katza, szczycącego się tytułem "Wielkiego Lwa", Efraima Fiszla, Szaula z Przedborza, jednego z dwunastu rabinów, którzy nałożyli ekskomunikę na Jakuba Franka i wielu mędrców i uczonych. Wiele nagrobków było ozdobionych polskim orłem i piękną ornamentyką. W czasie okupacji, Niemcy usunęli macewy z grobów i wykorzystali je do ułożenia chodnika przez cmentarz. We wrześniu 1997 roku w miejscu cmentarza umieszczono pamiątkową tablicę z brązu.Drugim cmentarzem żydowskim w Piotrkowie jest tzw.Nowy Cmentarz Żydowski. Nekropolia ta powstała w latach 1791-1792 i należy do najciekawszych zabytków żydowskiej sztuki sepulkarnej w Polsce. Mimo wielu zniszczeń, na powierzchni ponad 3,5 ha do dziś zachowało się około trzech tysięcy nagrobków, zachwycających artyzmem wykonania. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1794 roku. Na macewach wyryto inskrypcje w języku hebrajskim, niemieckim, rosyjskim i polskim. Jest tu ohel cadyka Chaima Dawida Bernharda (1758-1858), odbudowany w latach powojennych przez Saula i Roberta Dessau. Na cmentarzu znajdują się także zbiorowe mogiły ofiar Holocaustu. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali i zniszczyli znaczną część cmentarza. Teren jest ogrodzony ceglanym murem z dwoma bramami. Po wojnie na cmentarzu wystawiono pomnik - symboliczną mogiłę z tablicą pamiątkową ku czci Żydów z getta piotrkowskiego, którzy z rąk Niemców padli ofiarą wielu egzekucji w latach 1940-1943. We wrześniu 1997 roku przy bramie cmentarnej umieszczono pamiątkowe tablice z brązu, upamiętniające miejsce kaźni narodu żydowskiego.
