Łysa Góra, cel naszej podrózy, to szczyt w pasmie Łysogór - drugie pod względem wysokości (595 m. n.p.m.) wzniesienie w Górach Świętokrzyskich. Zbudowany jest z piaskowców kwarcytowych. Na Łysej Górze znajduje się skalne rumowisko, charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich, tzw. gołoborze, ścisły rezerwat przyrody obejmujący las jodłowo-bukowy, pozostałości pogańskiego wału kultowego oraz opactwo pobenedyktyńskie Święty Krzyż.
W okresie wczesnego średniowiecza Łysa Góra stanowiła prawdopodobnie ośrodek kultu pogańskiego, którego pozostałością jest wał kultowy, otaczający partię szczytową wzniesienia. Składa się on z dwóch części, mających kształt podkowy. Ich łączna długość wynosi około 1,5 km, a wysokość dochodzi do 2 m. Wał usypany został prawdopodobnie w IX-X wieku, z występujących tu licznie bloków kwarcytu. Na szczycie znajdować się miała bożnica pogańskich Słowian, w której oddawano ofiary bożkom Lelum i Polelum. Podług innych, czczono tu bożyszcza: Świst, Poświst, Pogoda. Przekazy kronikarzy mówią o trzech czczonych tu bóstwach. Interesujące jest, że wybudowanej na tym miejscu światyni chrześcijańskiej nadano wezwanie Trójcy Świętej. Do dziś istnieją legendy o odbywających się na szczycie góry sabatach czarownic.
Na szczycie Łysej Góry wybudowano opactwo benedyktyńskie, nazywane od XIV wieku Świętym Krzyżem, gdyż przechowywane są w nim relikwie krzyża Jezusa Chrystusa, podarowane w XI wieku przez św. Emeryka (Imre), syna Stefana I, króla węgierskiego. Według legendy, opactwo to założył Bolesław Chrobry w 1006 roku. Prawdopodobnie jednak, powstało ono wiek później. W ciągu swej historii było ono kilkakrotnie rabowane i niszczone. Jest to najstarsze polskie sanktuarium, do którego pielgrzymowało rycerstwo, możne rody, biskupi, królowie i oczywiście rzesze zwykłych ludzi. Warto wspomnieć, że król Władysław II Jagiełło przybywał tu pieszo aż 7 razy.
Po kasacie zakonu po rozbiorach, zabudowania opactwa przekazano skarbowi Królestwa Polskiego. Znajdujące się w ruinie budynki opactwa, władze rosyjskie przekształciły w roku 1864 w ciężkie więzienie, które istniało tu do 1939 roku (w latach międzywojennych odbywał tu karę między innymi przywódca ukraińskich nacjonalistów, Stepan Bandera). W roku 1936 przybyli tu Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, którzy przejęli część klasztoru. Wybuch II wojny światowej przerwał jednak prace nad jego odrodzeniem. Podczas wojny, Niemcy utworzyli tu obóz dla jeńców radzieckich, których zbiorowa mogiła znajduje się na polanie pod szczytem (liczbę ofiar szacuje się na 6-7 tys.). W roku 1961 budynki po więzieniu przejął Świętokrzyski Park Narodowy. Aktualnie w części budynku mieści się nowicjat Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej.
