W czasach rzymskich, przez okolice dzisiejszego Lichenia wiódł szlak handlowy, zwany bursztynowym. Wg legendy na wzgórzu, tuż nad jeziorem, znajdowała się wówczas pogańska światynia, w której czczono słowiańskie bóstwo zwane Lichem - od którego z kolei wywodzić się miała nazwa miejscowości. Od co najmniej 1458 roku Licheń miał prawa miejskie, jednak brak rozwoju oraz zniszczenia z czasów "potopu szwedzkiego" zdegradowały osadę do statusu wsi. Od połowy XIX wieku miejscowość jest ośrodkiem pielgrzymkowym o znaczeniu ogólnopolskim i jednym z największych sanktuariów maryjnych w naszym kraju (rocznie ok. 1,5 mln pielgrzymów i turystów). Sanktuarium jest prowadzone przez księży marianów, przybyłych do tutejszej parafii w 1949 roku. Miejscem kultu religijnego jest Bazylika Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski.
Historia sanktuarium sięga 1813 roku. Wówczas to, walczący w szeregach wojsk napoleońskich Tomasz Kłossowski, kowal pochodzący spod Lichenia, odnióśł poważne rany w bitwie pod Lipskiem Wedle tradycji, żołnierz modlił się o śmierć w rodzinnych stronach. Wtedy ukazała mu się Matka Boska z Orłem Białym i w zamian za obietnicę szczęśliwego powrotu do domu poleciła, by poszukał jej wizerunku i zaniósł w rodzinne strony. Po 23 latach uratowany żołnierz znalazł we wsi Lgota stary obraz, najbardziej podobny do zapamiętanego oblicza z wizji. Wziął go ze sobą i umieścił w kapliczce na sośnie w lesie, nieopodal Lichenia. Obraz, namalowany przez nieznanego malarza na modrzewiowej desce, przedstawia Najświętszą Maryję Pannę, spoglądającą na rozpostartego na jej piersiach orła białego w koronie. Po śmierci Tomasza obrazem zaopiekował się miejscowy pasterz - Mikołaj Sikatka, mający kilkakrotnie wizję Matki Boskiej. Przekazała mu ona zalecenie przeniesienia obrazu z lasu do kościoła. Początkowo nikt nie uwierzył Sikatce. Sytuacja zmieniła się, gdy w okolicy zapanowała epidemia cholery. Mieszkańcy zaczęli licznie gromadzić się przy obrazie na modlitwie o zdrowie. Świadectwa o licznych uzdrowieniach sprawiły, że władze kościelne poleciły przenieść obraz do kościoła w Licheniu, co nastąpiło uroczyście w 1852 roku. Same objawienia nigdy nie zostały przez Kościół oficjalnie uznane. W 1949 roku parafię licheńską objęło Zgromadzenie Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W 1967 roku prymas Polski - Stefan kardynał Wyszyński dokonał aktu koronacji obrazu Matki Bożej Licheńskiej. Korona została przysłana przez papieża Pawła VI, który nadał obrazowi tytuł: Maryja - Bolesna Królowa Polski. Obecnie obraz znajduje się w głównym ołtarzu nowej bazyliki.
W centralnej części sanktuarium, znajduje się kościół św. Doroty, zbudowany na miejscu dawnego kościoła w latach 1844-1855. Obok kościoła wznosi się 25-metrowej wysokości kamienna góra (tzw. Golgota), wzniesiona w latach 1976-1985. Rozmieszczono tu stacje drogi krzyżowej oraz szereg sztucznych grot, w których urządzono kaplice.
W roku 2004, po dziesięciu latach prac, oddano do użytku monumentalną pięcionawową bazylikę z centralną kopułą, zbudowaną według projektu Barbary Bieleckiej. Jest to obecnie największa świątynia w Polsce, ósma w Europie i dwunasta na świecie. Bazylika rzeczywiście poraża swoim ogromem (jak dla mnie - jest zdecydowanie zbyt monumentalna). Światło wpada do wnętrza przez tyle okien, ile jest dni w roku - 365, a wejść do środka można przez tyle drzwi, ile rok ma tygodni - 52. Do kościoła prowadzą 33 stopnie nawiązujące do lat życia Jezusa Chrystusa na ziemi. Na placu przed bazyliką może zgromadzić się około 250 tys. wiernych. Świątynia zbudowana jest na planie krzyża. Składa się z części głównej, dzwonnicy, wieży oraz trzech okazałych portyków. Nad portykiem głównym góruje Królowa Archaniołów z Dzieciątkiem, której towarzyszy sześć postaci anielskich. Portyk wschodni poświęcony jest czterem Ewangelistom. Portyk zachodni zdobi okazała Pietà. W dzwonnicy (mierzącej 68 m) umieszczono odlany we Włoszech dzwon "Maryja Bogurodzica", ważący prawie 15 ton. Jest to największy dzwon w Polsce i trzeci pod względem wielkości w Europie. Nieopodal nowej świątyni zostały umieszczone także inne dzwony: "Józef" (11,6 t.), "Piotr" (5,6 t.) oraz "Paweł" (3 t.) będącymi jednymi z największych wykonanych dotąd w Polsce. Pokryta płytkami z aluminium anodowanego na złoty kolor kopuła bazyliki ma 25 m średnicy i 45 m wysokości. Na szczycie 141 metrowej wieży znajdują się dwa tarasy widokowe.
Sanktuarium dysponuje także największymi w kraju organami. Mają one 157 głosów i około 20 tys. piszczałek. Uzyskały one pozytywną ocenę komisji, złożonej z organistów, dyrygenta, organmistrza i muzykologów z Polski, Niemiec i Włoch. Pomimo dużej kubatury świątyni i kilkunastosekundowego pogłosu, instrument brzmi bardzo czytelnie. Projektantem architektonicznym i wykonawcą organów jest Dariusz Zych, zaś dyspozycję instrumentów zaprojektował prof. Andrzej Chorosiński z Warszawskiej Akademii Muzycznej.
W pobliżu bazyliki znajdują się obsadzone krzewami alejki, przy których umieszczono fontanny oraz liczne pomniki o wymowie patriotycznej.
Jak napisałem wyżej, świątynia poraża ogromem. Biorąc pod uwagę fakt, że zbliżał się już wieczór nasze zwiedzanie miało raczej pobieżny charakter. Obejrzeliśmy kościół św. Doroty i Golgotę oraz rzuciliśmy okiem na fasadę i wnętrze bazyliki. Szczegółówe zwiedzanie odłożyliśmy sobie na następna okazję.
