Podróż Wędrówki po Ziemi Chełmińskiej - Kowalewo Pomorskie



Kowalewo Pomorskie to miasto położone na szlaku Toruń - Brodnica w odległości około 20 km na północny-wschód od grodu Kopernika. Pierwsza wzmianka o nim pojawia się w tzw. "dokumencie łowickim" z 1222 roku, w którym książę Konrad I Mazowiecki nadaje biskupowi misyjnemu Chrystianowi między innymi gród "Kowalewo" w ziemi chełmińskiej.

W roku 1231 gród ów przejmują rycerze Zakonu Szpitala NMP, którzy w roku 1275 zakładają miasto i z racji walorów obronnych miejsca (położenie nad brzegiem jeziora i licznych bagien) - wznoszą tu w końcu XIII-tego stulecia zamek, będący siedzibą komtura. Nadają oni również miejscowości niemiecką nazwę Schönsee, czyli "piękne jezioro". Zbudowany przez Krzyżaków zamek posiadał 4 narożne wieże, wysoką wieżę sygnalizacyjną i otoczony był fosą oraz murem. Był budowlą trudną do zdobycia. Oblegali go Prusowie w 1273 roku, Tatarzy w 1286 roku, Władysław I Łokietek w 1330 roku, a w 1422 roku Władysław II Jagiełło - wszyscy bezskutecznie.

Miasto Kowalewo zbudowane zostało na planie prostokąta, zgodnie ze średniowiecznym obyczajem i podobnie jak zamek, otoczone było murem. Do Polski powróciło po II pokoju toruńskim, kończącym wojnę trzynastoletnią. Miasto zyskało na znaczeniu, gdy w roku 1611 połączono urząd wojewody chełmińskiego z urzędem starosty kowalewskiego. Odbywały się tu wówczas obrady sejmików szlacheckich, sesje sądów grodzkich, targi, jarmarki i odpusty. W 1670 roku powstało, istniejące do dziś Bractwo św. Anny.

Okres prosperity przerwały wojny szwedzkie. W 1629 roku feldmarszałek Wrangel zdobył i złupił Kowalewo, a szwedzka okupacja w latach 1655-1657 zrujnowała miasto. Dalsze zniszczenia przyniosły XVIII-wieczne wojny ze Szwedami, a także wojna domowa stronników Augusta II Saskiego i Stanisława Leszczyńskiego. 5 października 1716 roku doszło do bitwy pod Kowalewem, słynnej z powodu ostatniej w dziejach szarży husarii.

W 1772 roku, na mocy traktatu o I rozbiorze Polski, Kowalewo zostało włączone do Prus. Okres pokoju i prowadzone przez władze osadnictwo pozwoliły na odbudowę zniszczeń. W latach 1806-1807 król pruski Fryderyk Wilhelm III wystąpił zbrojnie w sojuszu z Rosją, przeciwko rosnącej w potęgę Francji cesarza Napoleona I. Poniósł porażkę. Francuzi zajęli Berlin, a monarcha pruski uciekł do Królewca. W grudniu 1806 roku oddziały legionów polskich generała Dąbrowskiego zajęły Kowalewo, które następnie włączono do powstałego w 1807 roku Księstwa Warszawskiego. W 1813 roku do Kowalewa wkroczyły wojska rosyjskie generała Woroncowa i stacjonowały tu do klęski Napoleona w 1815 roku. Potem miasto wróciło pod władzę pruską.

W roku 1833 Kowalewo utraciło prawa miejskie, bo nie mając środków na opłacanie wysokich składek, wystąpiło ze Związku Miast Pruskich. Ale pomimo tego rozwijało się szybko. W końcu XIX wieku wybudowano cukrownię, rzeźnię, mleczarnie, gazownię, zainstalowano pierwsze telefony i doprowadzono linię kolejową, a na początku następnego stulecia uruchomiono wodociągi i rozpoczęto budowę kanalizacji. Rozwijała się też aktywność społeczna - działało wiele polskich organizacji od Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", Towarzystwa Czytelni Ludowych, po stowarzyszenia kościelne.

Mimo, że I wojna światowa skończyła się w 1918 roku klęską Niemiec, Kowalewo jeszcze przez 2 lata, do czasu ratyfikacji pokoju wersalskiego, pozostawało formalnie w granicach Prus. Dopiero 19 stycznia 1920 roku do miasta wkroczyły wojska polskie. W okresie międzywojennym, pod względem społeczno-zawodowym Kowalewo było typowym miasteczkiem pomorskim. Około 38% ludności stanowili robotnicy, 25% - rzemieślnicy, 18% - pracownicy umysłowi, 15% - rolnicy i 4% - kupcy. Mimo istnienia kilku zakładów przemysłowych dużym problemem było jednak bezrobocie.

7 września 1939 roku Kowalewo zostało zajęte przez Niemców. Okupacja przyniosła represje, wysiedlenia, wywózki do obozów pracy i prześladowania ludności polskiej. Po wojnie w mieście powstały nowe ulice, osiedla, zakłady pracy i szkoły. W tym samym czasie powstały też wielkie toruńskie zakłady przemysłowe, w których pracę znalazło wielu mieszkańców Kowalewa.

  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie
  • Kowalewo Pomorskie