Nowe Miasto Lubawskie to już historyczna Ziemia Chełmińska, choć leży ono zaledwie 17 km od Lubawy. Miasto jest malowniczo położone nad brzegiem Drwęcy, na terenie o rzeźbie ukształtowanej przez wyniosłe morenowe wzgórza. Jest nieco młodsze od Lubawy, ale nie jest to duża różnica.
Początek osadnictwa na tych terenach datuje się na pierwsze tysiąclecie p.n.e., gdy zaczęły na nie napływać plemiona prasłowiańskie z kręgu kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu na ziemiach tych osiedlili się Prusowie z plemienia Sasinów, którzy zostali rozbici podczas wypraw Bolesława Krzywoustego.
Historia miasta zaczyna się w 1325 roku, w którym komtur krzyżacki Ziemi Chełmińskiej Otto von Luttenberg założył miasto w zakolu Drwęcy o nazwie Nuwenmarkt (Nowy Targ). W latach 1334-1343 w Nowym Mieście Lubawskim mieściła się siedziba wójta krzyżackiego, przeniesiona następnie do pobliskiego Bratiana. W latach 40. XIV wieku miasto zostało otoczone potężnymi fortyfikacjami, na które składały się mury obronne, baszty, trzy bramy, wał ziemny oraz podwójna fosa. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Nowe Miasto Lubawskie otrzymało w 1353 roku z rąk Winrycha von Kniprode. Miasto rozwijało się gospodarczo, kwitł handel i rzemiosło, powstawały cechy garncarzy, kołodziejów, kowali, sukienników oraz szewców. W czasie wojny z Zakonem Krzyżackim w 1410 roku pod Nowym Miastem Lubawskim i pobliskim Kurzętnikiem doszło do przegrupowania głównych sił krzyżackich, gdy król Władysław Jagiełło nie zdecydował się na przeprawę przez Drwęcę. Po zwycięstwie grunwaldzkim Nowe Miasto Lubawskie zostało zajęte przez wojska polskie, lecz na mocy I pokoju toruńskiego zawartego w 1411 roku powróciło pod władzę Zakonu. Dopiero po II pokoju toruńskim po wojnie trzynastoletniej przeszło ono pod władzę króla polskiego.
Wiele strat materialnych Nowe Miasto Lubawskie poniosło w następstwie wojen i epidemii w XVII i XVIII wieku. Po I rozbiorze Polski w roku 1772, podobnie jak całe Prusy Królewskie, zostało zagarnięte przez państwo pruskie. Do Macierzy Nowe Miasto Lubawskie powróciło dopiero, podobnie jak Lubawa, w 1920 roku. Po krótkim, 19-letnim okresie niepodległości, wybuchła II wojna światowa i miasto dostało się pod okupację hitlerowską, w czasie której zginęło około 2,5 tys. mieszkańców miasta i okolic. Kolejne zniszczenia przyniósł rok 1945. Zajmująca te tereny Armia Czerwona traktowała je jako niemieckie i dopuszczała się bezmyślnych aktów wandalizmu, grabieży i gwałtów. Po wojnie miasto zostało siedzibą powiatu, stanowiąc ośrodek usługowy dla rolnictwa, Rozwinął się tu też drobny przemysł (zakłady meblarskie, przemysł materiałów budowlanych i spożywczy), oświata i życie kulturalne. W początkach lipca organizowane są Dni Nowego Miasta Lubawskiego. Plenerowe koncerty organizują też w sezonie letnim browar Carlsberg i Polskie Radio Olsztyn.
Nowe Miasto Lubawskie posiada wiele ciekawych zabytków przeszłości, do których należą wspaniały kościół parafialny p.w. św. Tomasza Apostoła, fragmenty murów miejskich z bramami i pozostałościami baszt, czy też XIX-wieczne kamieniczki. Piszę o nich więcej w opisach zdjęć.
