W XIV wieku Olkusz był jednym z sześciu najważniejszych miast Małopolski. Decydowały o tym liczne przywileje królewskie, korzystne położenie przy szlaku handlowym z Krakowa do Wrocławia oraz potęga miejscowego górnictwa rud srebra i ołowiu. Niecałe sto lat później olkuski ołów był juz znany w całej ówczesnej Europy. Jak głoszą legendy, tutejsi gwarkowie byli tak bogaci, że ich dzieci miały srebrne kołyski, a oni sami nosili buty ze srebrnymi podkówkami.
Przed wiekami podziemne kruszce stanowiły własność królewską. Dlatego też prawo do ich wydobywania wiązało się z odpowiednią daniną na rzecz władcy. Na mocy Pierwszej ordynacji z roku 1374 roku gwarkowi oddawali królowi jedenastą część pozyskiwanego przez siebie ołowiu i srebra. Płacili tzw. groszowe a w zamian posiadali liczne prawa i przywileje. Największy rozkwit olkuskiego górnictwa przypadł na XVI wiek. O ile jeszcze na początku wieku wydobycie ołowiu wynosiło 6 tysięcy centarów (1 centar= ok. 50 kg). Podobnie zwiększało się pozyskiwanie srebra - z 1,5 tysięcy grzywien do 6 tysięcy grzywien (1 grzywna = ok 200 gram).
Podczas oblężenia Jasnej Góry (1655) szwedzki generał Muller chciał wysadzic mury klasztoru w powietrze. W tym celu sprowadził z Olkusza 102 gwarków. Tu pod groźbą kary śmierci zmusił ich do kopania podziemnych tuneli. Reszty miały dokonać potężne ładunki wybuchowe. Ostatecznie planyte spełzły na niczym, gdy obrońcy klasztoru dokonali wypadu za mury klasztorne i zabili prawie wszystkich kopaczy.
