Pięknie położony na wysokiej skarpie, opadającej ku szeroko rozlanym wodom Wisły i bogaty w zabytki Płock jest historyczną stolicą Mazowsza. Aż wstyd się przyznać - ale była to moja pierwsza wizyta w tym mieście, mimo że z Mazowsza pochodzę i w tym regionie spędziłem większą część swego życia. A miasto ze wszech miar zasługuje na bliższe poznanie i pobyt w nim zadowoli z pewnością nawet wybrednego turystę.
Dzieje Płocka sięgają początków państwa polskiego. Wykopaliska archeologiczne wykazały, że już w IX i X wieku na ustronnym i niezamieszkałym wówczas wzgórzu Tumskim znajdował się pogański ośrodek kultowy. Odkryto tu ślady ołtarza z głazów polnych z towarzyszącym mu ogromnym ociosanym słupem. Po chrzcie Polski, ośrodek ten został zniszczony, a w jego miejsce prawdopodobnie postał gród obwarowany wałem drewniano - ziemnym, od strony Wisły umocniony dodatkowo podwójną fosą. Uważa się, że właśnie od owego "płotu" pochodzi nazwa miasta. Już na początku XI stulecia do Płocka przybywają benedyktyni. Wkrótce potem, gród zostaje stolicą samodzielnego państwa, utworzonego przez zbuntowanego cześnika Mieszka II - Masława. Funkcję tę pełni w latach 1037-1047, aż do pokonania Masława przez Kazimierza I Odnowiciela, który przywraca władzę Piastów nad Mazowszem.
Ważną datą w dziejach Płocka jest rok 1075. Wówczas to, za czasów Bolesława Szczodrego (zwanego też Śmiałym) utworzone zostaje biskupstwo mazowieckie, a jego siedzibą staje się właśnie Płock. Kolejny wzrost prestiżu i okres rozwoju Płocka przypada na lata panowania księcia Władysława Hermana. W roku 1079 przenosi on tu z Krakowa swój dwór i na przeciąg 23 lat Płock staje się stolicą państwa polskiego. Rozwija się wówczas budownictwo i oświata (powstaje szkoła kształcąca synów feudałów i przygotowująca ich do objęcia ważnych urzędów państwowych). W latach 1130-1144 biskup płocki Aleksander z Malonne buduje na Wzgórzu Tumskim wspaniałą, granitową katedrę w stylu romańskim, dla której zamawia w Magdeburgu piękne, brązowe drzwi, znane dziś jako Drzwi Płockie. Pod koniec XII wieku, przy kolegiacie św. Michała zostaje założona szkoła, która jako jedyna od czasów średniowiecza, przetrwała do naszych czasów (obecnie jest to LO im. Stanisława Małachowskiego).
W roku 1237 Płock otrzymuje prawa miejskie z rąk księcia Konrada I Mazowieckiego. Okres rozbicia dzielnicowego powoduje osłabienie władzy państwowej. W tym czasie Płock jest wielokrotnie najeżdżany przez Prusów, Litwinów i Rusinów. W czasie jednej z takich wypraw zostają wywiezione słynne Drzwi Płockie (do dziś ich oryginał znajduje się w soborze św. Zofii w Nowogrodzie). W roku 1329 księstwo płockie na krótko staje się lennem króla Czech Jana Luksemburskiego.
Po zjednoczeniu państwa następuje przyspieszenie rozwoju Płocka. Król Kazimierz III Wielki powiększa teren miasta, nadaje mu prawo chełmińskie, buduje nowy murowany zamek i obwarowania, zwalnia mieszkańców od czynszów i innych ciężarów. W roku 1405 siostra Władysława II Jagiełły, Aleksandra, a jednocześnie żona księcia płockiego Ziemowita IV funduje w Płocku szpital św. Trójcy, który istnieje do dziś. W czasie wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411 Płock jest główna bazą zaopatrzeniową dla wojsk polsko-litewskich. W roku 1495, po śmierci księcia Janusza II, król Jan Olbracht przyłącza księstwo płockie do Korony. Miasto staje się stolicą województwa płockiego (i pozostanie nią aż do rozbiorów).
Po wojnie trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim (1454-1466) Płock czerpie znaczne korzyści z handlu na szlaku Toruń - Włodzimierz i ze spływu zboża do Gdańska. Rozwija się sukiennictwo, młynarstwo, browarnictwo, działają liczne cechy rzemieślnicze, kwitnie szkolnictwo oraz życie kulturalne i artystyczne. W roku 1534, staraniem burmistrza Jana Alantsee, w mieście zostają uruchomione wodociągi.
Wiek XVII i pierwsze lata XVIII wieku przynoszą miastu wiele klęsk, które hamują jego rozwój. W roku 1616 wielki pożar niszczy ponad 70% zabudowań. Kilka lat później ma miejsce wielka epidemia, która pochłania bardzo wiele ofiar wśród ludności Płocka. Pożary w latach 1641 i 1651, działania wojenne w czasie "potopu szwedzkiego" (1655-1660) i wojny północnej (1700-1721) przynoszą kolejne zniszczenia. Pewne ożywienie następuje pod koniec XVIII wieku, ale wówczas dochodzi do rozbiorów Rzeczypospolitej.
W roku 1793 Płock dostaje się pod władzę Prus. Zaborcy planują germanizację i przekształcenie miasta w stolicę tzw. Nowych Prus Wschodnich i rozpoczynają jego przebudowę. W roku 1806 do Płocka wkraczają wojska francuskie, a rok później miasto zostaje włączone do Księstwa Warszawskiego, stając się stolicą jednego z departamentów. Po klęsce Napoleona, Płock staje się stolicą województwa w utworzonym po kongresie wiedeńskim, zależnym od Rosji Królestwie Polskim. W mieście działa utworzony w 1812 roku teatr oraz Towarzystwo Naukowe Płockie (od 1820 roku). Mieszkańcy Płocka czynnie popierają Powstanie Listopadowe. Właśnie w Płocku odbywa się w dniu 23 września 1831 roku ostatnie posiedzenie powstańczego sejmu Królestwa Polskiego. W 1837 roku Płock zostaje stolicą guberni. Po klęsce następnego z narodowych zrywów, Powstania Styczniowego następują represje i rusyfikacja. Zawieszona zostaje działalność Towarzystwa Naukowego Płockiego. Pewną poprawę przynosi rewolucja z 1905 roku. Dochodzi wówczas w Płocku do strajków, demonstracji i walk z policją. Poważnym sukcesem kończy się jednak strajk szkolny, gdyż władze zgadzają na funkcjonowanie prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym.
W lutym 1915 roku Płock zostaje zajęty przez wojska niemieckie. Pod koniec wojny, w listopadzie 1918 roku, podobnie jak miało to miejsce i w innych miastach, również i płocczanie rozbrajają garnizon niemiecki. W czasie wojny polsko-sowieckiej, w sierpniu 1920 roku Płock wsławia się bohaterską obroną przed nacierającymi Rosjanami, za co zostaje odznaczony przez Naczelnika Państwa Krzyżem Walecznych.
W okresie II Rzeczypospolitej Płock jest siedzibą władz miejskich i powiatowych. W 1923 roku do miasta zostaje włączone lewobrzeżne przedmieście - Radziwie. Wobec niedostatecznej ilości inwestycji i braku większych zakładów przemysłowych w mieście panuje stagnacja gospodarcza i bezrobocie.
Podczas II wojny światowej hitlerowscy okupanci dokonują licznych wysiedleń ludności żydowskiej i części ludności polskiej. Mają miejsce łapanki uliczne, aresztowania, egzekucje i wywózki do obozów koncentracyjnych. Ofiarą terroru pada 1/3 ludności Płocka (w tym około 8.000 Żydów).
Po wojnie miasto przeżywa okres małej industrializacji, w czasie którego odbudowano i zmodernizowano istniejące zakłady przemysłowe i pobudowano kilka nowych. Prawdziwym przełomem jest jednak dopiero rok 1960, gdy rozpoczyna się budowa wielkiego kombinatu petrochemicznego (obecnie PKN "Orlen"). Następuje wzrost liczby ludności, rozbudowa infrastruktury, powstają nowe zakłady, szkoły i placówki kulturalne. W latach 1975-1998 Płock jest stolicą województwa. Obecnie, jest największym (oprócz Warszawy) miastem Mazowsza, liczącym blisko 127.000 mieszkańców.
