21 listopada 2014 (piątek)
Dzień zaczynamy od Akropolu. Tym razem nasze plany obejmują teren wokół wzgórza. Zielony w większości obszar pomiędzy Monastiraki i Akropolem jest jednym z niewielu stanowisk archeologicznych na świecie, które można zwiedzać jadąc turystycznym pociągiem. Słowo "agora" to po grecku wiec, zgromadzenie. Tak określano też miejsce, na którym w greckich polis spotykali się obywatele, aby w początkach istnienia miasta wysłuchać poleceń władz, a z czasem zyskując prawo do wypowiadania się, podejmowali rozmaite decyzje. Grecka agora początkowo była też tylko miejscem spotkań. Później przekształcono ją w główny plac miasta. Zaprojektowany na planie prostokąta z ukośnie przebiegającą "świętą drogą" czyli trasą procesji panatenajskiej, plac pełnił wszelkie funkcje decydujące o życiu mieszkańców, polityczne, religijne oraz handlowe. Był to starożytny rynek i nawet gdyby ktoś o tym nie wiedział, to porozrzucane kapitele kolumn i murów fundamentowych, pozostałości po straganach, budynkach i świątyniach, dobitnie o tym świadczą. To było centrum życia w starożytnych Atenach, gdzie Sokrates, Perykles, Platon i inni bywali codziennie, dyskutowali i przekonywali się, spacerowali pogryzając pistacje. Agora złupiona przez oddziały Sulli w 86 r.p.n.e, została ostatecznie zniszczona w 267 r. przez najazd Herulów, germańskiego plemienia z południowej Szwecji. Równinny teren doskonale nadawał się do zamieszkania. Szybko zabudowano go domami. Jeszcze na początku 20 w. były tu domy zamieszkane przez 5000 ludzi, choć ruiny stoi zostały odkryte pod koniec 19 w. w czasie prac wykopaliskowych prowadzonych przez Greckie Towarzystwo Archeologiczne. Rozpoczęte prace wykopaliskowe okazały się sukcesem, słusznie przewidywano, że pod Akropolem może kryć się starożytne siedlisko. Nie były to nieuzasadnione przeczucia, bo budowa linii kolejowej do Pireusu odsłoniła wiele starożytnych budynków i artefaktów. Mimo to Amerykanie musieli przekonać grecki rząd, aby pozwolił im zniszczyć ponad 400 budynków, z których wiele, same w sobie były wtedy atrakcjami turystycznymi. Ale to, co odkryli, było centrum życia starożytnych Ateńczyków. Jednym z imponujących budynków, na który zwróciliśmy uwagę będąc na Akropolu jest długa kolumnada. To Stoa Attalosa, króla Pergamonu, wybudowana w 2 w.p.n.e, zniszczona przez najazd Herulów. To co widzimy jest rekonstrukcją starożytnego budynku ukończoną w 1956 r. przez American School of Classical Studies w Atenach dysponującą pieniędzmi od Johna D. Rockefellera i innych zamożnych sponsorów. Nadal można zobaczyć pozostałości oryginalnego budynku, a Stoa Attalosa służy jako Muzeum Akropolu, choć w czasach antycznych była wielkim pawilonem handlowym. Ma zaledwie pół wieku, ale nadal jest imponującym budynkiem z artefaktami od neolitu do okresu bizantyńskiego i osmańskiego. Stoa to zadaszony portyk z podwójną kolumnadą składająca się z 44 kolumn w porządku jońskim, doryckim i pergamońskim. W stoi spędzamy ponad 2 godziny. Oglądamy rzeźby i przedmioty odkryte w czasie badań archeologicznych Agory - posągi, sarkofagi, kamienie wotywne. Następnie kierujemy się na południowy stok, który przyciąga wzrok ogromną budowlą. Jest to jeden z najlepiej zachowanych zabytków sztuki greckiej. To świątynia poświęcona Hefajstosowi oraz Atenie zwana Hefajstejonem choć wcześniej znano ją jako Tezejon. Świątynię wybudowano w porządku doryckim w 5 w.p.n.e. z marmuru, była to pierwsza marmurowa świątynia w Atenach. Jak wszystkie greckie świątynie ma charakter kolumnadowy. Ściany świątyni ozdobione były ciągłym fryzem jońskim przedstawiającym greckie plemię Lapitów, spokrewnione z centaurami (pół ludźmi pół końmi), a na metopach umieszczono sceny z czynami Heraklesa i Tezeusza. W głównej sali świątyni (celli) znajdowały się posągi Ateny i Hefajstosa. Świątynia powstała w porządku doryckim na planie prostokąta i posiada po sześć kolumn w fasadach oraz po trzynaście w dłuższych bokach. W 5 w.n.e świątynię przemianowano na kościół pod wezwaniem św. Jerzego i tę funkcję pełnił aż do połowy 19 w. Po najeździe tureckim okolica opustoszała. Na wzgórzu mimo braku sezonu jest sporo ludzi, ale tłumu nie ma. Spokojnie spacerujemy wokół świątyni podziwiając fragmenty zachowanego fryzu i kolumny.
Schodzimy spacerkiem w dół ścieżką, co raz napotykając kapitele kolumn i ich fragmenty. Niedaleko przed stoą trafiamy na bizantyński kościółek pod wezwaniem Świętych Apostołów. Wzniesiony w miejscu antycznej świątyni poświęconej nimfom, w 10 w. zachowany został nie tylko ze względu na swój wiek, otaczają go przecież znacznie starsze obiekty, ale też dlatego, że przy jego budowie skorzystano z nieznanych do tej pory rozwiązań, które stały się wzorem dla późniejszych świątyń Grecji, zaczerpnięto z niej kopuły i mniejsze absydy, co sprawiło, że nawa uzyskała kształt rombu. Kościół pw. Świętych Apostołów wzniesiono na planie krzyża greckiego, posiada 3 absydy. Zewnętrzna część wyróżnia się kamieniami z szarego kamienia i ozdobnymi napisami wykonanymi pismem kufickim. Wewnątrz podziwiać można piękne, choć niestety mocno zniszczone freski. Agora grecka jest niezwykle urokliwa i różnorodna. Pełno tu kamieni, ale i rośliność mimo pory roku cieszy oko. Wychodzimy z agory na ulicę Adrianou pełną tawern i kawiarni.Znajdujemy stolik w takim miejscu z którego dobrze widać i Stoę Attalosa i Hefajstejon, zamawiamy cappuccino i delektujemy oczy jednymi z najpiękniejszych greckich budowli. I tu właśnie dostrzegam przewagę wyjazdów organizowanych samodzielnie nad tymi z biurem podróży. Może licencjonowany przewodnik opowiedziałby więcej niż przeczytałam, ale na pewno nie byłoby czasu na takie spokojne leniuchowanie w tak pięknych warunkach.
Następnym miejscem, które oglądamy jest rzymska agora, zbudowana w I w.p.n.e.za panowania Juliusza Cezara i Cezara Augusta. To oni byli sponsorami budowy i ich hojne darowizny sprawiły, że w greckim mieście mamy rzymskie ślady ich bytności. Na rynek prowadziła zbudowana z 4 doryckich kolumn brama w kształcie portalu, tuż za nią są 68 stanowiska starorzymskich latryn, bo i tę potrzebę, mimo, że bardzo intymną, starożytni Rzymianie celebrowali w towarzystwie. Brama Ateny Archegetis (Ateny Przywódczyni) wygląda jak front świątyni i znajduje się na zachodnim krańcu stanowiska archeologicznego. Południową część agory zajmuje 17 wieczny meczet Fethiye (Fethiye Camii czyli Meczet Zdobywców) wybudowany przez sułtana Selima w podzięce za zdobycie Konstantynopola. Reprezentuje jeden z najważniejszych zabytków z okresu osmańskiego w mieście. Meczet ten został zbudowany na ruinach bazyliki chrześcijańskiej z okresu bizantyńskiego za panowania osmańskiego w 15 wieku. Obecny wygląd to efekt przebudowy w 17 w. Był powszechnie znany jako „Meczet na rynku pszenicy”. Wieża Wiatrów, marmurowa wieża zegarowa z połowy 2 w.p.n.e. jest pięknym i funkcjonalnym przykładem starożytnej stacji pogody. Ośmiokątna, marmurowa wieża stoi po wschodniej stronie agory. Wzniesiona z marmuru umieszczona została na 3 stopniach stanowiących podstawę. Nazwę zawdzięcza zdobiącym ją w górnej części każdej z 8 ścian reliefom przedstawiającym 8 wiatrów.
Wczesnym popołudniem schodzimy przez Monastiraki do dawnej dzielnicy garncarzy Keramikos (Keramejkos), gdzie obecnie można zwiedzać dawno zamknięty cmentarz przeznaczony w starożytności dla wybitnych Ateńczyków. Garncarze osiedlili się tu już w epoce brązu (27 w.p.n.e.). Cmentarz funkcjonował tu w epoce mykeńskiej (11-10 w.p.n.e), geometrycznej (10-7 w.p.n.e) i archaicznej ( 7 - 5 w.p.n.e). Użytkowany był bez przerwy od 338 r.p.n.e w epoce hellenistycznej do 4 w.n.e. Ze względu na położenie był też miejscem spotkań ateńskich prostytutek oczekujących na podróżujących klientów. Tutaj też podczas wojny peloponeskiej (431-404 r.p.n.e) wygłosił słynną mowę Perykles chwaląc zalety ducha i umysłu Ateńczyków i oddając cześć poległym w pierwszym roku jej trwania. Bogato rzeźbione pomniki nagrobne, kamienne wysokie urny, rzeźba byka i skrzydlate sfinksy, wreszcie płyty nagrobne przedstawiające melancholijne sceny pożegnania znajdują się wśród bujnej roślinności. Odnoszę wrażenie jakbym spacerowała po alejkach parku miejskiego. Ulica Świętych Grobowców była zarezerwowana dla grobów elity Aten, podczas gdy zwykli obywatele byli chowani poza nią. Stele, które przetrwały, znajdują się teraz w muzeum lub w Narodowym Muzeum Archeologicznym, to co oglądamy, to głównie repliki.
Późnym popołudniem dochodzimy do kościoła za którym rosną palmy. Zachodzące słońce oświetla kopułę tak, że wygląda ona jak szczerozłota. Kościół Agia Ekaterini został zbudowany w miejscu, w którym Irena, żona cesarza Teodozjusza II, założyła w 5 w. kościół św.Teodora. Pod jego wezwaniem funkcjonował do 1767 r. Wtedy stał się własnością zakonników z klasztoru Agia Ekaterini na Synaju i nadano mu nową nazwę. Uważa się, że to kapłani z Synaju posadzili palmy wokół kościoła, tworząc wyjątkową oazę dla odwiedzających. W kościele znajdują się relikwie przywiezione tu przez kapłana Cyrilosa Psylasa wygnanego z Efezu w 1922 r. W kościele zachwycają konfesjonały i ambona wykonane z drewna wspaniale rzeźbionego. Snycerka jest wyjątkowo piękna.
Spacerkiem w ostatnich promieniach listopadowego słońca dochodzimy do ulicy Τριποδων. To ulica trójnogów, głównych nagród w agonach, które były różnego rodzaju konkursami, również teatralnymi. Ogromne trójnogi wykonane z brązu zawierały informację kto i za co otrzymał nagrodę. Spośród wielu wystawionych w mieście na widok publiczny trofeów ocalał jedynie pomnik Lizykratesa, chorega czyli sponsora przedstawienia wystawianego wTeatrze Dionizosa. Nagrodę przyznano za wystawienie chóru chłopięcego w 334 r. Informację o tym umieszczono na belce w górnej części. Jest to jedyny zachowany pomnik, przetrwał średniowieczne niepokoje, bo uważano go za latarnię Diogenesa. Nieopodal w klasztorze kapucynów mieszkał lord Byron. Pomnik nie nadawał się do przewozu, był na tyle skomplikowany, że i Anglicy i Francuzi zostawili go na miejscu. Co prawda został zburzony podczas greckiej wojny niepodległościowej w 1821 r., ale wtedy na pomoc ruszyli francuscy historycy sztuki i konserwatorzy, którzy poskładali go z zachowanych części.
Nie sposób nie zauważyć ogromnych kolumn umieszczonych na równinie poniżej Akropolu. To przepiękna świątynia Zeusa Olimpijskiego niegdyś największa w Grecji w samym centrum Aten. Spośród 104 korynckich kolumn 17 m wysokości o średnicy podstawy 1,7 m pozostało tylko 15 (jedna, ta która przewróciła się na ziemię została zniszczona przez wichurę w 1852 r.). Budowę świątyni Zeusa Olimpijskiego rozpoczął w 6 w.p.n.e Peisistratos, ale zaniechał prac na skutek braku funduszy. Wielokrotnie próbowano ją dokończyć, ale dopiero w 700 lat później udało się ją dokończyć cesarzowi Hadrianowi w131 r. W ten sposób Hadrian zbudował nie tylko kolosalny kościół Zeusowi, ale równie wielki pomnik postawił sobie. Wewnątrz wzniósł gigantyczny posąg Zeusa ze złota i kości słoniowej. Wszystkie źródła wskazują na to, że świątynię zniszczyło trzęsienie ziemi w 3 w; tak jak i dużą część miasta. I tak jak inne starożytne budynki została rozebrana przez Ateńczyków i wykorzystana jako materiał budowlany. Nieopodal znajduje się Łuk Hadriana, wzniesiony w 132 r. jako brama między starożytnym miastem a rzymskim Atenami. Cesarz rzymski Hadrian okazywał wielką sympatię Atenom, mimo, że wywiózł do Rzymu wiele wspaniałych przykładów sztuki klasycznej to upiększył miasto wieloma świątyniami i poprawkami infrastruktury. W podziękowaniu za zainteresowanie miastem mieszkańcy Aten wznieśli pomnik z marmuru w 131 r. Inskrypcje wychwalają nową epokę rzymską: na północno-zachodnim fryzie umieszczono inskrypcję „To Ateny, starożytne miastoTezeusza”, podczas gdy fryz południowo-wschodni mówi: „To miasto Hadriana, a nie Tezeusza”.
