Podróż Kalaalit Nunaat - Ziemia Grenlandczyków - Muzeum Knuda Rasmussena i Muzeum Sztuki

Ponieważ w tej części zwiedzimy Muzeum Knuda Rasmussena i Muzeum Sztuki w Ilulissat, prezentujące w dużej części kulturę Inuitów, spróbuję na wstępie przybliżyć w dużym skrócie historię obecności ludzi na Grenlandii.

Dotarli oni tu ok. 4500 lat temu. Były to różne kultury łowieckie, zróżnicowane przez archeologów na podstawie narzędzi i sposobu budowy siedlisk, którym nadano nazwy pochodzące od miejsc pierwszych odkryć. Przedstawiciele kultury Independence I zasiedlili północne wybrzeże. Wkrótce po nich lud Saqqaq powędrował na południe wzdłuż wybrzeża zachodniego, a później na północ wzdłuż wschodniego. Podobnie wyglądała migracja kultur Independence II i Dorset. Ok. X wieku na Grenlandię dotarł lud kultury Thule, kończąc swą wędrówkę z Alaski. Najbardziej przystosowany do warunków, sukcesywnie zasiedlił całe wybrzeża wyspy. W roku 982 do niegościnnych wschodnich wybrzeży dotarł z Islandii Eryk Rudy, znajdując okolice nadające się do zasiedlenia i namawiając do tego rodaków. O początkach grenlandzkiej kolonii opowiadają islandzkie sagi: Ari Ţorgilssonos Íslendingabók, Landámabók i Grénlendinga Saga. W roku 1000 na wyspę przybył syn Eryka, Leif Eriksson. Pozostawił on tu misjonarzy, a sam udał się dalej na zachód i dotarł do Ameryki. W 1124 roku papież mianował pierwszego grenlandzkiego biskupa. Mniej więcej w tym samym czasie doszło do kontaktów osadników z podążającymi na południe ludźmi kultury Thule. Historycy uważają, że w czasach świetności grenlandzkiej kolonii w XIII wieku mogło w niej mieszkać od 2 do 6 tys. ludzi. Do końca XV wieku Normanowie jednak zniknęli z Grenlandii. Najprawdopodobniej dlatego, że ochładzający się klimat sprawił, że warunki życia były coraz trudniejsze. W XVI wieku na grenlandzkie wody przybyli europejscy odkrywcy, a następnie - w XVII i XVIII wieku - wielorybnicy. Obie grupy miały kontakt z Inuitami, a wokół zatoki Disko były miejsca, w których prowadzono handel. Kilka osiedli stało się ośrodkami o dość dużej populacji, a Sermermiut było największym z nich. Nazwa Sermermiut w języku grenlandzkim oznaczała "miejsce ludzi lodowca". Sporadyczne kontakty z Europejczykami stały się bardziej regularne po duńskiej kolonizacji, która rozpoczęła się w 1721 roku od założenia Godthåb, obecnego Nuuk. Obecne Ililissat zostało założone w 1741 roku w pobliżu Sermermiut przez duńskiego kupca Jacoba Sørensena Severina i nazwane od jego imienia Jacobshavn. W następnym stuleciu, Sermermiut zostało stopniowo porzucone przez mieszkańców, których większość przeniosła się do nowego miasta.

W okresie wojen napoleońskich dostawy z Danii zostały ograniczone, a lata 1807-1814 były dla mieszkańców szczególnie trudne. W tym samym czasie Brytyjczycy wyparli Holendrów z nielegalnych połowów wielorybów i stali się konkurentami dla duńskiego monopolu handlowego na Grenlandii. Lata 30. XIX wieku przyniosły ożywienie gospodarcze, a w latach 40. XIX wieku Jakobshavn mógł pochwalić się trzecią co do wielkości w regionie produkcją tłuszczu, pozyskiwanego ze ssaków morskich. Jednakże, nadmierna eksploatacja zasobów doprowadziła do spadku połowów, a wielu mieszkańców nękanych było głodem i chorobami. W 1867 roku epidemia gruźlicy spowodowała śmierć 1/3 mieszkańców Jacobshavn. W tych trudnych czasach przyszły na świat trzy ważne postaci w historii miasta. W 1877 roku urodził się tu Jørgen Brønlund - nauczyciel, katecheta i badacz polarny. Brał on udział w kilku wyprawach i zginął podczas duńskiej ekspedycji na północy Grenlandii w 1907 roku. Znany badacz Arktyki i etnograf Knud Rasmussen urodził się w 1879 roku również w Ilulissat, zaś w 1883 roku w pobliżu Aasiaat urodził się Mathias Storch. Był on duchownym w Jakobshavn i stał się pierwszym Grenlandczykiem, który został mianowany dziekanem w 1928 roku. Mathias Storch napisał później pierwszą powieść grenlandzką i był aktywnym działaczem politycznym i społecznym.

W końcu XIX i XX wieku eksport skór foczych, a następnie halibuta grenlandzkiego do Danii stał się bardzo ważny dla ludności Ilulissat. W 1924 roku na wyspie Disko (Qeqertarsuaq) otwarto kopalnię węgla Qullissat, która stała się głównym pracodawcą w całym regionie Zatoki Disko. Wydobycie węgla było tak duże, że zaspakajało większość potrzeb Grenlandii, ale konkurencja ze strony tańszego węgla z Wielkiej Brytanii doprowadziła do zamknięcia kopalni w 1972 roku.

Przewidując wybuch II wojny światowej Dania wysłała dodatkowe dostawy na Grenlandię już w lecie 1939 roku. Kiedy wybuchła wojna, stało się jasne, że Grenlandia nie poradzi sobie bez wsparcia z zagranicy. Wynegocjowano więc porozumienie z USA, które przejęły odpowiedzialność za zaopatrzenie Grenlandii. Wojna miała wielkie znaczenie dla Grenlandii, która przeżywała ten okres jako czas prosperity. Amerykanie przezwyciężyli wiele problemów arktycznego środowiska, budując bazy wojskowe i wprowadzili na wyspę nowoczesne dobra konsumpcyjne.

Po wojnie nastał czas ważnych zmian. W 1953 roku Grenlandia przestała być kolonią i stała się integralną częścią Danii. Zmodernizowano infrastrukturę kraju, rozwinięto budownictwo, a także w związku z pojawieniem się na grenlandzkich wodach dużych ilości dorsza rozpoczęto połowy i przetwórstwo tych ryb. W 1960 roku przystosowano port w Ilulissat do przyjmowania dużych transatlantyckich statków, a w roku następnym zbudowano zakłady przetwórstwa rybnego. Dorszowe eldorado nie trwało jednak długo. W latach 60. XX wieku wielkie ławice tych ryb opuściły wody wokół Grenlandii, ale na szczęście odkryto nowy i jeszcze bardziej opłacalny obiekt połowów - ogromne zasoby krewetek. W Ilulissat ludzie szybko się przystosowali, stworzono niezbędne instalacje produkcyjne, a nowy biznes przyciągnął wielu migrantów z odległych osad. 

W 1979 roku Grenlandia po referendum stała się autonomiczną częścią Królestwa Danii na równi z Wyspami Owczymi. Jednym z przejawów autonomii było zastąpienie nazw duńskich nazwami grenlandzkimi. Mimo, że wiele dziedzin przeszło w gestię miejscowych władz, polityka zagraniczna, monetarna, wojsko i policja pozostały w rękach rządu duńskiego. Jedną z niezależnych decyzji autonomii popartą krajowym referendum było wystąpienie z EWG w 1985 roku. Dziś, mimo przynależności do Danii, Grenlandia nie należy do Unii Europejskiej.

Od lat 80. XX wieku coraz większego znaczenia w gospodarce Wyspy zaczęła odgrywać turystyka. Daje się to zauważyć zwłaszcza w Ilulissat, okolice którego są obecnie najczęściej odwiedzanym rejonem turystycznym w kraju. Rocznie przybywa tu ok. 20 000 turystów. Możliwości rozwoju turystyki są jednak ograniczone wysokim kosztem przelotu na Grenlandię, bardzo krótkim sezonem turystycznym i ograniczoną liczbą hoteli. 

Duńskie dotacje pokrywają ponad połowę wydatków rządu autonomii (wg niektórych źródeł - nawet 80%). Rodzima gospodarka oparta jest na rybołówstwie, które zastąpiło tradycyjne myślistwo. Głównym produktem są krewetki - łowi się ich ok. 60 tys. ton rocznie, a dalej kraby, halibuty i dorsze. Na południu prowadzona jest hodowla owiec. Istnieją też eksperymentalne uprawy ziemniaków i innych warzyw. Dodatkowym dochodem państwa jest sprzedaż koncesji połowowych i towarów luksusowych, jak odzież z foczej skóry. 

Duże nadzieje wiąże się z wydobyciem licznych na Grenlandii minerałów. Ekspertyzy potwierdzają istnienie dużych zasobów ropy i gazu, nie wiadomo jednak jak opłacalne będzie wydobycie, gdyż odwierty w warunkach arktycznych są bardzo kosztowne. Problemem jest również brak odpowiedniej infrastruktury do transportu wydobytego surowca. Oprócz ropy są tu również m.in. złoto, rubiny, diamenty, uran, cynk. 

Państwowe firmy mają monopol na wszystkie strategiczne usługi. Największą z nich jest Royal Greenland, zajmująca się połowami i przetwórstwem rybnym. Zatrudnia ok. 3000 pracowników, posiada 14 przetwórni na Grenlandii i kilka w Danii, Norwegii, Niemczech, a od niedawna też w Polsce. 

Grenlandzki parlament liczy 31 posłów, wybierany jest co 4 lata i spotyka się 2-3 razy w roku w Nuuk. 16 posłów reprezentuje rządzącą obecnie koalicję 4 partii (Siumut, Partii Naleraq, Atassut i Nunatta Qitornai), a 15 - trzy partie opozycyjne (Inuit Ataqatigiit, Demokraatit i Samarbejdspartiet). Ostatnie wybory odbyły się w kwietniu br. Na czele parlamentu stoi Hans Enoksen z centrowej partii Naleraq. Premierem rządu (Naalakkersuisut) jest Kim Kielsen z socjaldemokratycznej partii Siumut.