Podróż Na Wyspie Afrodyty - część I. - W podzielonej stolicy

26 kwietnia 2018 - czwartek.

           Po śniadaniu, bogatym w warzywa i sery, jak to w Turcji, a Lapta znajduje się w tureckiej strefie wpływów, wyjeżdżamy do Nikozji (gr. Λευκωσία, Lefkosía, tur. Lefkoşa ) stolicy Cypru, jedynej w 21 wieku podzielonej na 2 strefy wpływów, północną turecką i południową grecką, stolicy państwa europejskiego. Miasto położone jest w środkowej, centralnej części wyspy.

           Zwiedzanie miasta zaczynamy od Bramy Kyreńskiej umieszczonej w północnych murach miasta, zbudowanej w 1562 r. W czasach Wenecjan zwana była Porta del Proveditore od funkcji pełnionej przez jej projektanta Francesco Barbara, który był komendantem straży miejskiej. Do dzisiaj zachowały się na bramie znaki świadczące o kolejnych włodarzach miasta, na tablicy widoczny jest wenecki lew, a także resztki wersów z Koranu, bo Turcy ofiarowali bramę Allahowi. Otwierali ją o brzasku, aby można było wejść do miasta i pomodlić się w meczecie. W czasach osmańskich brama była znana jako brama Edirne. Jeszcze długo po tym, jak Turcy opuścili wyspę, Cypryjczycy nadal nazywali bramę jak przedtem. Krążą opowieści o jednym ze strażników bramy, który tak katagorycznie przestrzegał godzin otwarcia bramy, że doprowadził do, o mały włos, kryzysu dyplomatycznego.  W 1821 r. Turcy odnowili bramę i zbudowali maleńki pokój dla strażników. Jednym z nich był Ali, który przeszedł do legendy. Otóż wykonywał on bardzo sumiennie swoje obowiązki, uczciwie pilnował godzin otwarcia bramy i nie pobłażał żadnemu spóźnialskiemu wskazując mu ręką zadrzewiony skwer za murami, gdzie znajdował się cmentarz. Jego dewiza brzmiała "jeśli się spóźnisz, będziesz tam gościem". W 1878 r. na wyspę przybyli Brytyjczycy i niektórzy z nich udali się z Larnaki do Lefkosi. Przybyli do Bramy Edirne, ale zastali tam Alego, który nie robiąc sobie nic z mundurów i szarż, oznajmił im, że otrzymali pozwolenie na spanie pod drzewami na cmentarzu. Ta sytuacja była bardzo bliska kryzysowi dyplomatycznemu.Ali przeżył wg szacunków 121 lat, był najstarszym mieszkańcem Cypru. Został pochowany na cmentarzu, na który niegdyś wyganiał innych.  500-letnia brama Kyreńska jest imponującym budynkiem. W 1931 r. po obu stronach bramy mur został zburzony, by zrobić miejsce dla drogi prowadzącej do miasta. Przez moment zatrzymujemy się na głównym placu miasta, placu Atatürka, co nie dziwi bo znajdujemy się w tureckiej części miasta. Przez mieszkańców plac ten nazywany jest  Sarayönü, a po podboju tureckim w 1570 roku nazywano go  Konak Meydanı,  bo znajdował się tu pałac gubernatora wyspy ( tur. konak). Nazwa "Sarayönü" oznacza "front pałacu". W centralnym jego miejscu znajduje się statua z szarego granitu. Popularnie nazywana wenecką kolumną, pochodzi ze świątyni Jowisza w ruinach rzymskiego miasta Salamis, dzisiejsza Salamina, w pobliżu Famagusty. Wenecjanie przywieźli ją z Salaminy, co w 15 w. było dużym wyczynem i umieścili w tym miejscu w 1489 r. opatrując ją znakiem lwa św.Marka. Wyrzeźbili także herby szlacheckich weneckich rodzin, które partycypowały w kosztach budowy murów miejskich. Osmanowie usunęli lwa i kolumnę w 1570 r, ale za protektoratu brytyjskiego powróciła na swoje miejsce w 1915 r. tym razem  zwieńczona miedzianą kulą na szczycie. Po przeciwnej stronie placu znajduje się muzeum byłego wicepremiera i wiceprezydenta Republiki Cypryjskiej, działacza społecznego i lekarza propagującego szczepienia dzieci, Fazıla Küçüka.

           Idziemy wzdłuż starej budowli nazwanej Mevlevi Tekke. Ten pochodzący z 17 w. dom  był kiedyś centralnym miejscem spotkań wyznawców Sufiego, mistycznej gałęzi islamu pochodzącej z Konyi, a rozsławionej przez wirujących derwiszów. Wewnątrz znajdują się eksponaty poświęcone życiu derwiszów oraz groby 16 szejków z wyspy Mevlevi. Ośrodek był ważnym ośrodkiem kulturalnym epoki osmańskiej na Cyprze. Znajduje się w otoczonym murem mieście, na południe od bramy Kyrenia. Kiedyś wyróżniał się 6 złotymi kopułami na wzniesionym na planie prostokąta budynku. 

           Przechodzimy teraz do dzielnicy Samanbahçe. W dosłownym tłumaczeniu Samanbahçe  to pole słomy, bo kiedyś znajdowały się tu sady i ogrody, a także gospodarstwa rolne zapewniające żywność miastu. To dzielnica bielonych domków tarasowych, schowanych za ulicą Girne Caddesi. Była pierwszą dzielnicą mieszkań socjalnych na Cyprze. Na początku 20 wieku zostało zbudowanych 70 domów. Do ich budowy użyto tylko lokalnych materiałów, a wiele uwagi poświęcono warunkom klimatycznym wyspy z uwzględnieniem częstych trzęsień ziemi.  Powstały więc tradycyjne ściany mułowo-ceglane, a taka cegła ma wyjątkową odporność, a  dachy pokryto ceramicznymi dachówkami. Dzisiaj, przy wąskich alejkach ozdobionych doniczkami z geranium, gerberami i pełzającymi winoroślami można odbyć spokojny spacer. Bardzo mi się tam podobało, taki uroczy zakątek.

Wracamy do centralnej części miasta i wzdłuż murów miejskich dochodzimy do Büyük Han. Ta wielka gospoda jest najważniejszą budowlą osmańską na całej wyspie. Budowa rozpoczęła się w 1572 r. pod kierownictwem Mustafy Paszy, który był pierwszym cypryjskim gubernatorem osmańskii. Szybko stała się głównym punktem handlowym. Zatrzymywali się w niej kupcy z krajów Orientu, Arabii, Anatolii i Europy, służyła do przechowywania i handlu towarami. Bramy są na tyle wysokie i szerokie, aby mógł przez nie wejść obładowany wielbłąd. Wewnątrz kupiec rozładowywał swoje wielbłądy i prezentował towar w pokoju na niższym piętrze, wynajmując pokój na górze na zakwaterowanie podczas okresu handlu. Wielbłądy były strzeżone przed złodziejami. Nocą duże drzwi wejściowe do karawanseraju były zamknięte i zabezpieczone, a jedyny dostęp był możliwy przez małe drzwi wystarczająco duże, aby osoba mogła się przedostać. Wielki zajazd wygląda jak forteca, nic więc dziwnego, że Anglicy urządzili w nim więzienie. 

Hotel Buyuk Han został w pełni odremontowany i obecnie jest popularnym miejscem spotkań lokalnych artystów i rzemieślników. Są malarze i producenci koronek, producenci wina i małe kawiarnie. Jest to wspaniałe miejsce na relaks i poszukiwanie pamiątek. 

                Wędrując uliczkami dochodzimy do Katedry Mądrości Bożej. Jest ona najstarszym zabytkiem sztuki gotyckiej na Cyprze. Świątynię zbudowali  francuscy rzemieślnicy, którzy przybyli na Cypr w 1209 r. i przez ok.150 lat prowadzili prace budując m.in. świątynię. Wzniesiona została na ruinach wcześniejszego kościoła bizantyńskiego Hagia Sophia z 1193 r. i stąd pewnie często można spotkać nazwę katedra św. Zofii.

        Budowa znajdowała się pod szczególną kuratelą francuskich królów, w czasie wizyty na Cyprze król Francji Ludwik IX przeznaczył na budowę kościoła duże środki finansowe oraz polecił znakomitych rzemieślników i artystów. Kościół konsekrowano w 1326 r., mimo, że nie był on jeszcze gotowy. Przedłużenie prac spowodowane było licznymi wojnami, a i zatrudnieni robotnicy nie garnęli się do pracy. Dopiero papież Klemens VI w specjalnej bulli z 1347 r. gwarantując budowniczym 100 dodatkowych dni odpustu przyspieszył, ale nieznacznie budowę. Katedra nigdy jednak nie została ukończona. Podbój Cypru przez Genueńczyków spowodował zniszczenie kościoła. Częściowo Genueńczycy w 1373 r. odbudowali bazylikę. Genueńczycy już w 50 lat później starli się o wpływy na wyspie z Mamelukami, również i wtedy uszkodzono katedrę. Trzęsienie ziemi w 1491r. dokonało znacznych zniszczeń. Napraw dokonali wówczas Wenecjanie. Ale wkrótce doszło znowu do trzęsienia ziemi i wtedy wzmocniono konstrukcję katedry w której koronowano królów Cypru. Po tej ceremonii udawali się oni do katedry św. Mikołaja w Famaguście na uroczystość koronacji na władcę Królestwa Jerozolimskiego, do tytułu którego mieli prawo. W 1570 r. za panowania Selima II, syna Sulejmana Wspaniałego, Cypr został zdobyty przez Turków.  W wyniku wojny uszkodzono częściowo katedrę. Prawdziwego zniszczenia dokonali jednak janczarzy. Zdewastowali wnętrze, paląc ambonę i ławki, otworając część grobów i rozrzucając spoczywające w nich szczątki. Usunęli również wszystkie kamienie nagrobne. Rozpoczęto przebudowę katedry na meczet. Wykorzystano 2 niedokończone wieże  budując na nich minarety o wysokości 50 m, a na dziedzińcu zbudowano fontannę do ablucji, usunięto wszelkie zdobienia, a wnętrze pomalowano na biało i wykonano mihrab oraz minbar. W 1735 r. meczet został po raz kolejny uszkodzony przez trzęsienie ziemi.

             Tuż obok katedry znajduje się kolejny piękny budynek w stylu gotyku francuskiego. Obecny Bedesten czyli kryty targ bardzo odbiega stylem od  innych bedestenów w Imperium Osmańskim. Jest architektoniczną mieszanką stylu bizantyńskiego i gotyckiego. Elementy gotyckie były dodane przez Lusignanów. 

        Ród Lusignan (Lusignanowie , Luzynianowie) był francuskim rodem wywodzącym się z miejscowości Lusignan w okolicach Poitou (zachodnia Francja). Już w 10 w. sprawowali godność seniorów miejscowości. W 11w. zostali też hrabiami, na przestrzeni 200 lat rozszerzając wpływy na okoliczne miasteczka. Ich uczestnictwo w wyprawach krzyżowych doprowadziło do objęcia tronu Królestwa Jerozolimskiego przez Gwidona de Lusignan i Amalryka II de Lusignan. Na Cyprze pojawili się w 1192 r. gdy odkupili wyspę od templariuszy. Od tego czasu do roku 1474 dynastia Lusignan rządziła tym państwem. 

Architektura bedestanu zawiera elementy renesansowych stylów francuskiego, weneckiego i hiszpańskiego.  Sklepienie krzyżowe z bizantyńskim planem przy bardzo wysokiej nawie jest mieszanką wskazującą na liczne przebudowy. Południowa podwójna nawa jest pozostałością po kościele bizantyjskim, a jego środkowa część jest najstarszą częścią budynku. Zewnętrzna część nawy na północy ma najbardziej ozdobne dekoracje i kamieniarkę w budynku. Może dlatego, że jej fasada znajduje się naprzeciwko przednich łuków meczetu Selimiye. To właśnie w  niej znajduje się wejście na bazar. To bardzo ozdobna brama w stylu gotyckim "unowocześniona" elementami architektury włoskiego renesansu. Po obu stronach wejścia znajdują się herby. Wśród elementów zdobniczych są liczne rzeźby zwierząt.

             Czas na zmianę strefy wpływów. Jesteśmy w północnej części miasta, tureckiej. Przez posterunek graniczny przechodzimy za okazaniem dokumentu tożsamości. Dochodzi do zabawnej sytuacji. Jedna z pań zostaje zatrzymana przez dłuższą chwilę przy okienku. Natychmast rodzą się domysły. Najbardziej prawdopodobny wymysł to, że w hotelu zostawiła nr paszportu, podczas gdy w biurze zgłosiła się z dowodem osobistym. Po ponad 20 minutach powód przedłużającego się tłumaczenia urzędnikom okazuje się nadzwyczaj banalny. Pani jest leciwą osobą i na dowodzie w miejscu: termin ważności wpisano: beztermino co żołnierzy nieznających języka polskiego wprowadziło w osłupienie, bo zamiast sekwencji liczbowej zobaczyli słowo, którego nie rozumieli.

          Obok instalacji nazwanej przez nas pomnikiem lodów przechodzimy na grecką stronę Nikozji. Piękne kamienice przy posterunku granicznym są puste. Zamknięte okiennice, zaryglowane bramy wejściowe z napisami Free Kibris są przykrym widokiem. Po przejściu kilkunastu kroków znajdujemy się na gwarnej kolorowej ulicy nad którą rozpostarto baldachim zapewniający przechodniom cień. W oczy rzuca się różnica między dwoma częściami stolicy Cypru. Część turecka (północna) jest bardziej orientalna, charakter miasta podkreślają charakterystyczne dla architektury muzułmańskiej elementy, minarety meczetów, blaszane kopuły i zdecydowanie niższe ceny niż w przypadku greckiej części Nikozji (południowej). Odkrywając nieco zaniedbane, ale wspaniałe historią stare miasto, natkniemy się na liczne zabytki oraz pochodzące z 16 w. weneckie mury obronne otaczające całe miasto. Natrafimy także na łaźnie, stare zajazdy oraz gospody. Tutaj też skupione są barwne, gwarne i pachnące aromatycznymi przyprawami bazary. W małej kafejce pod parasolami wypijamy sok z pomarańczy. Przez chwilę siedzimy na ławce przy deptaku jakim jest główna ulica prowadząca z jednej strefy do drugiej. 

      Udajemy się teraz spacerkiem do muzeum archeologicznego. Uwagę zwracają czyste ulice, flagi Unii Europejskiej na budynkach. Przechodzimy obok murów miejskich w których znajduje się kolejna brama. To Brama Pafos, jedna z trzech bram w murach zbudowanych przez Wenecjan wokół Nikozji. Droga zaczynająca się bezpośrednio za bramą prowadziła na południowy zachód do miasta Pafos. Znana była także jako Brama San Domenico, ponieważ zastąpiła wcześniejszą bramę frankońskich murów, zwaną Bramą św. Dominika ("Porta di San Domenico") po pobliskim opactwie San Domenico. Brama jest bardzo prosta,  przebity otwór w ścianie zadaszony przez sklepienie kolebkowe. Podczas okupacji brytyjskiej w 1878 r. zburzono część murów między Bramą a Bastionem Roccas.

Dochodzimy do klasycystycznego budynku, to właśnie Muzeum Cypryjskie. 

         Jednym z najciekawszych miejsc w Nikozji jest Muzeum Cypryjskie (Muzeum Archeologiczne), które powstało już pod koniec XIX wieku, jako instytucja mająca za zadanie ochronę zabytków pochodzących z prowadzonych na wyspie wykopalisk. Obecnie jest to najstarsze i największe muzeum archeologiczne na Cyprze, a prezentowane w nim eksponaty to rezultat, prowadzonych przez wiele lat prac archeologicznych, na terenie całej wyspy. Muzeum założono na prośbę ludności cypryjskiej, zarówno greckiej jak i tureckiej. Stało się tak po tym jak ambasador amerykański sprawujący opiekę nad wykopanymi zabytkami wywiózł do USA ponad 30 tys. eksponatów z których wiele uległo zniszczeniu. Początkowe eksponaty pochodziły z prywatnych zbiorów i gromadzone były w pokojach biurowych budynków rządowych. Zgromadzone pamiątki po przodkach  ukazują historię cywilizacji na Cyprze od czasów prehistorycznych do okresu wczesnochrześcijańskiego i pochodzą z neolitu, epoki brązu i epoki żelaza i okresu grecko-rzymskiego. Są to zarówno przedmioty codziennego użytku jak ceramika i monety oraz biżuteria i rzeźby. Wszystkie eksponaty z muzeum pochodzą z licznych wykopalisk odbywających się na wyspie. Do najważniejszych eksponatów prezentowanych w muzeum należą posąg Afrodyty z Soloi, kolekcja złotej biżuterii i relikty z Grobowców Królewskich z Salaminy.To najważniejsza kolekcja archeologiczna na wyspie. Zbiory muzealne są zgromadzone w 14 salach wystawowych i podzielono je uwzględniając tematykę i czas powstania. Artefakty z okresu neolitu i epoki brązu zostały umieszczone w salach I- IV. Ekspozycja obejmuje przedmioty codziennego użytku jak kamienne narzędzia i naczynia, ceramikę, przedmioty z fajansu, wspaniałą biżuterię wykonaną z muszli, wyroby z andezytu i kamienne oraz gliniane figurki. Prezentowane tu naczynia dekorowane są malowidłami przedstawiającymi postaci w rydwanach, swastyki, a niektóre naczynia w formie dzbanków zakończone są ptasim dziobem. Sala V i VI poświęcona została okresowi hellenistycznemu. Obejrzeć tu można rzeźby z wapienia, posągi z brązu i marmuru, m.in. posąg rzymskiego cesarza Septymiusza Sewera.

Po okołu 2 godzinach spędzonych wśród przepięknych staroci wracamy przez granicę do tureckiej części miasta. To był bardzo ciekawy dzień.