Tum to największa zachowana świątynia romańska w Polsce. Wzniesiono ją w XII wieku z inicjatywy księżnej Salomei, wdowie po Bolesławie Krzywoustym , na miejscu benedyktyńskiego opactwa więtej Marii. Archikolegiata była miejscem licznych zjazdów i synodów.
Kolegiata w Tumie to trójnawowa, orientowana bazylika z dwiema absydami, umieszczonymi na końcach osi wzdłużnej. Od zachodu znajdują się dwie czworoboczne wieże, a od wschodu dwie baszty, przykryte stożkowym dachem. Świątynia zbudowana jest z granitowej kostki, natomiast naroża wież i obramowania okien wykonane są z piaskowca. Dla ochrony cennego portalu, od północy dobudowano w roku 1569 kruchtę. Sam portal przedstawia Madonnę z dzieciątkiem i dwa anioły. Umieszczony jest w półkolistym tympanonie. We wnętrzu budowli znajduje się ponadto płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa Pantokratora, do niedawna składająca się tylko z torsu. Głowa rzeźby została odnaleziona w 1995 roku. Dzieło sztuki wmurowane jest obecnie w południową ścianę prezbiterium. W roku 1952 odsłonięto w absydzie zachodniej polichromię przedstawiającą Chrystusa, św. Jana, Madonnę i postacie tetramorfów. Dzieło datowane jest na XII wiek i zostało wykonane przez nieznanego, wybitnego artystę średniowiecza. Inne interesujące elementy wyposażenia archikolegiaty to portal gotycki z roku 1487, płyty nagrobne kanoników łęczyckich z XV wieku, płyta nagrobna z wizerunkiem rycerza, stalle gotyckie z XVI wieku, sklepienia, freski pochodzące z okresu gotyku i renesansu. W nawach bocznych znajdują się galerie triforalne, a w nawie głównej po stronie zachodniej duża empora. Przeznaczona była prawdopodobnie dla przedstawiciela najwyższej władzy i jego świty. W roku 1995 odkryto też kamień z wyrytą postacią leżącego człowieka. Sugeruje się, że jest to przedstawienie i upamiętnienie przez kolegów robotnika, który zginął podczas budowy kościoła.
Tum to miejsce magiczne owiane legendami :Legenda mówi, że to diabeł Boruta próbował przewrócić świątynię. A było tak: Boruta miał się zakochać w dziewczynie i na jej prośbę nosić kamienie na budowę karczmy, a w rzeczywistości - kościoła. Gdy diabeł dowiedział się prawdy, postanowił kościół zniszczyć.
Według innej legendy Boruta był chłopem, strażnikiem lasów, który pomógł Kazimierzowi Wielkiemu wydostać się z bagna, w zamian za co otrzymał tytuł szlachecki. Wsławił się okrucieństwem i z tego powodu po śmierci zamienił się w diabła, który po dziś dzień buszuje po okolicach Łęczycy.
Nieopodal kolegiaty znajduje sie najwieksze grodzisko w Polsce środkowej, przypuszcza się że to wczesnośredniowieczna Łęczyca, gród będący jedą z głównych siedzib władców Polski do XIII w. Otaczały go 3 fosy, 4 wały w tym 1 drewniano ziemmny. Prowadzone są prace archeologiczne , planowane jest odtworzenie umocnień.
Tymczasem niedaleko kolegiaty budowany jest skansen, który odtwarza zabudowania wiejskie tych okolic sprzed 100 lat.
