Choroszcz to miasteczko położone nad rzeką Horodnianką
kilkanaście kilometrów na zachód od Białegostoku. Znajduje się tu odbudowana w
latach 60. XX wieku letnia rezydencja rodziny Branickich, obecnie Muzeum Wnętrz
Pałacowych, zabytkowy park pałacowy, kościół i klasztor podominikański,
cerkiew, zabytkowe cmentarze oraz szpital psychiatryczny zlokalizowany na
terenie dawnej fabryki kortów i sukna, należących do rodziny Moesów.
Tutejsza dawna osada, zamieszkiwana przez bartników,
smolarzy, bobrowników i drwali w końcu XV wieku stała się własnością bojara z
Kijowszczyzny, Iwana Chodkiewicza. Jego syn Aleksander gospodarzył w swych
włościach z rozmachem, karczując puszczę, budując młyny, folusze, osadzając
osadników z Rusi i Mazowsza. W 1506 roku nadał on Choroszcz klasztorowi w
Supraślu. Mnisi wznieśli tu cerkiew. W 1507 roku miejscowość otrzymała od króla
Zygmunta I Starego prawa miejskie. W 1533 Choroszcz powróciła do Chodkiewiczów.
W XVI wieku miasto rozwijało się intensywnie. Zaczęli się w
nim osiedlać również Żydzi. Choroszcz była wówczas centrum okolicznych dóbr, a
trakty łączyły ją ze znaczniejszymi ośrodkami Podlasia. Odbywały się tu targi,
odpusty, kwitło życie religijne.
W roku 1587 Anna Chodkiewiczówna wniosła w posagu dobra
choroskie Pawłowi Pacowi. Ich spadkobiercą był Mikołaj Stefan Pac, wojewoda
trocki i przyszły biskup wileński, który sprowadził w roku 1654 do Choroszczy
zakon dominikanów.
Pożar w 1683 roku doszczętnie zniszczył miasto - spłonęło 600
domów, klasztor, kościół i cerkiew. W 1703 roku Choroszcz wraz z przyległymi
wsiami została odkupiona przez Stefana Mikołaja Branickiego z rąk generała
Jerzego Mniszcha. Do upadku miasta przyczynił się kolejny pożar w 1707 roku.
Dwa lata później dobra choroskie przeszły na własność hetmana wielkiego
koronnego Jana Klemensa Branickiego, który przez wiele lat z nakładem ogromnych
kosztów budował letnią rezydencję. Ufundował on także murowany barokowy kościół
z klasztorem dominikanów, szpital - przytułek i unicką cerkiew. Wtedy też
zapewne powstał folwark dworski. Ówczesny rynek miejski okalały kościół,
klasztor, ratusz z 6 kramami kupców żydowskich, bożnica z żydowską szkołą.
Po śmierci hetmana dobra choroskie otrzymała w dożywocie
księżna Izabella Branicka. Do III rozbioru Choroszcz należała do powiatu
grodzieńskiego w województwie trockim i stanowiła enklawę w województwie
podlaskim. Po III rozbiorze znalazła się w zaborze pruskim, a po pokoju w Tylży
w 1807 roku weszła do zaboru rosyjskiego. Po śmierci księżnej Branickiej dobra
w części nabyła rodzina Komarów, a część włączono do posiadłości Potockich,
którzy wkrótce sprzedali je Tadeuszowi Mostowskiemu. Zalążek manufaktury
tekstylnej w majątku hrabiny Mostowskiej dał w roku 1840 początek największej w
regionie fabryce sukienniczo-kapeluszniczej i przemysłowej karierze miasteczka.
Wraz z rozwojem fabryki zmieniła się również struktura narodowa i wyznaniowa
Choroszczy. W 1886 roku z ogólnej liczby 1512 mieszkańców 765 było wyznania
mojżeszowego, ponad 300 katolików, ok. 200 ewangelików i ok. 200 prawosławnych.
W 1839 roku, w ramach restrykcji za udział w powstaniu
listopadowym, uległ kasacji zakon dominikanów. Po powstaniu styczniowym w
murach klasztoru znalazła się rosyjska szkoła, zamieszkiwał tu także proboszcz
parafii prawosławnej. W roku 1865 rozebrano drewnianą cerkiew. Nową, istniejącą
obecnie, wyświęcono w 1878 roku.
Wybuch I wojny światowej był kresem działalności fabryki.
Lata międzywojenne to nowy etap w historii miasta. Dzięki inicjatywie doktora
Zygmunta Brodowicza na terenie byłej fabryki utworzony został w 1930 roku
szpital psychiatryczny, który do dnia dzisiejszego odgrywa w życiu miasta
ogromną rolę.
Okres II wojny światowej był tragiczny. W czasie okupacji
sowieckiej w latach 1939-1941 wywieziono część pacjentów szpitala w głąb Rosji.
W 1941 Choroszcz zajęli hitlerowcy, którzy w pobliskim lesie w Nowosiółkach
rozstrzelali chorych i ułomnych. Masowe groby w Nowosiółkach kryją 4000 ofiar:
cywilów, partyzantów, wielu księży i zakonnic, zamordowanych w latach
1941-1944. Ludność żydowska miasta została przesiedlona do getta w Białymstoku,
skąd w listopadzie 1943 została wysłana do komór gazowych w Treblince. Lata
powojenne przyniosły Choroszczy odbudowę letniej rezydencji Branickich, w
której znajduje się obecnie Muzeum Wnętrz Pałacowych.
kilkanaście kilometrów na zachód od Białegostoku. Znajduje się tu odbudowana w
latach 60. XX wieku letnia rezydencja rodziny Branickich, obecnie Muzeum Wnętrz
Pałacowych, zabytkowy park pałacowy, kościół i klasztor podominikański,
cerkiew, zabytkowe cmentarze oraz szpital psychiatryczny zlokalizowany na
terenie dawnej fabryki kortów i sukna, należących do rodziny Moesów.
Tutejsza dawna osada, zamieszkiwana przez bartników,
smolarzy, bobrowników i drwali w końcu XV wieku stała się własnością bojara z
Kijowszczyzny, Iwana Chodkiewicza. Jego syn Aleksander gospodarzył w swych
włościach z rozmachem, karczując puszczę, budując młyny, folusze, osadzając
osadników z Rusi i Mazowsza. W 1506 roku nadał on Choroszcz klasztorowi w
Supraślu. Mnisi wznieśli tu cerkiew. W 1507 roku miejscowość otrzymała od króla
Zygmunta I Starego prawa miejskie. W 1533 Choroszcz powróciła do Chodkiewiczów.
W XVI wieku miasto rozwijało się intensywnie. Zaczęli się w
nim osiedlać również Żydzi. Choroszcz była wówczas centrum okolicznych dóbr, a
trakty łączyły ją ze znaczniejszymi ośrodkami Podlasia. Odbywały się tu targi,
odpusty, kwitło życie religijne.
W roku 1587 Anna Chodkiewiczówna wniosła w posagu dobra
choroskie Pawłowi Pacowi. Ich spadkobiercą był Mikołaj Stefan Pac, wojewoda
trocki i przyszły biskup wileński, który sprowadził w roku 1654 do Choroszczy
zakon dominikanów.
Pożar w 1683 roku doszczętnie zniszczył miasto - spłonęło 600
domów, klasztor, kościół i cerkiew. W 1703 roku Choroszcz wraz z przyległymi
wsiami została odkupiona przez Stefana Mikołaja Branickiego z rąk generała
Jerzego Mniszcha. Do upadku miasta przyczynił się kolejny pożar w 1707 roku.
Dwa lata później dobra choroskie przeszły na własność hetmana wielkiego
koronnego Jana Klemensa Branickiego, który przez wiele lat z nakładem ogromnych
kosztów budował letnią rezydencję. Ufundował on także murowany barokowy kościół
z klasztorem dominikanów, szpital - przytułek i unicką cerkiew. Wtedy też
zapewne powstał folwark dworski. Ówczesny rynek miejski okalały kościół,
klasztor, ratusz z 6 kramami kupców żydowskich, bożnica z żydowską szkołą.
Po śmierci hetmana dobra choroskie otrzymała w dożywocie
księżna Izabella Branicka. Do III rozbioru Choroszcz należała do powiatu
grodzieńskiego w województwie trockim i stanowiła enklawę w województwie
podlaskim. Po III rozbiorze znalazła się w zaborze pruskim, a po pokoju w Tylży
w 1807 roku weszła do zaboru rosyjskiego. Po śmierci księżnej Branickiej dobra
w części nabyła rodzina Komarów, a część włączono do posiadłości Potockich,
którzy wkrótce sprzedali je Tadeuszowi Mostowskiemu. Zalążek manufaktury
tekstylnej w majątku hrabiny Mostowskiej dał w roku 1840 początek największej w
regionie fabryce sukienniczo-kapeluszniczej i przemysłowej karierze miasteczka.
Wraz z rozwojem fabryki zmieniła się również struktura narodowa i wyznaniowa
Choroszczy. W 1886 roku z ogólnej liczby 1512 mieszkańców 765 było wyznania
mojżeszowego, ponad 300 katolików, ok. 200 ewangelików i ok. 200 prawosławnych.
W 1839 roku, w ramach restrykcji za udział w powstaniu
listopadowym, uległ kasacji zakon dominikanów. Po powstaniu styczniowym w
murach klasztoru znalazła się rosyjska szkoła, zamieszkiwał tu także proboszcz
parafii prawosławnej. W roku 1865 rozebrano drewnianą cerkiew. Nową, istniejącą
obecnie, wyświęcono w 1878 roku.
Wybuch I wojny światowej był kresem działalności fabryki.
Lata międzywojenne to nowy etap w historii miasta. Dzięki inicjatywie doktora
Zygmunta Brodowicza na terenie byłej fabryki utworzony został w 1930 roku
szpital psychiatryczny, który do dnia dzisiejszego odgrywa w życiu miasta
ogromną rolę.
Okres II wojny światowej był tragiczny. W czasie okupacji
sowieckiej w latach 1939-1941 wywieziono część pacjentów szpitala w głąb Rosji.
W 1941 Choroszcz zajęli hitlerowcy, którzy w pobliskim lesie w Nowosiółkach
rozstrzelali chorych i ułomnych. Masowe groby w Nowosiółkach kryją 4000 ofiar:
cywilów, partyzantów, wielu księży i zakonnic, zamordowanych w latach
1941-1944. Ludność żydowska miasta została przesiedlona do getta w Białymstoku,
skąd w listopadzie 1943 została wysłana do komór gazowych w Treblince. Lata
powojenne przyniosły Choroszczy odbudowę letniej rezydencji Branickich, w
której znajduje się obecnie Muzeum Wnętrz Pałacowych.