Podróż Podlasie w jesiennej krasie - Choroszcz - letnia rezydencja Branickich



2014-11-02
Choroszcz to miasteczko położone nad rzeką Horodnianką

kilkanaście kilometrów na zachód od Białegostoku. Znajduje się tu odbudowana w

latach 60. XX wieku letnia rezydencja rodziny Branickich, obecnie Muzeum Wnętrz

Pałacowych, zabytkowy park pałacowy, kościół i klasztor podominikański,

cerkiew, zabytkowe cmentarze oraz szpital psychiatryczny zlokalizowany na

terenie dawnej fabryki kortów i sukna, należących do rodziny Moesów. 



Tutejsza dawna osada, zamieszkiwana przez bartników,

smolarzy, bobrowników i drwali w końcu XV wieku stała się własnością bojara z

Kijowszczyzny, Iwana Chodkiewicza. Jego syn Aleksander gospodarzył w swych

włościach z rozmachem, karczując puszczę, budując młyny, folusze, osadzając

osadników z Rusi i Mazowsza. W 1506 roku nadał on Choroszcz klasztorowi w

Supraślu. Mnisi wznieśli tu cerkiew. W 1507 roku miejscowość otrzymała od króla

Zygmunta I Starego prawa miejskie. W 1533 Choroszcz powróciła do Chodkiewiczów. 

W XVI wieku miasto rozwijało się intensywnie. Zaczęli się w

nim osiedlać również Żydzi. Choroszcz była wówczas centrum okolicznych dóbr, a

trakty łączyły ją ze znaczniejszymi ośrodkami Podlasia. Odbywały się tu targi,

odpusty, kwitło życie religijne. 



W roku 1587 Anna Chodkiewiczówna wniosła w posagu dobra

choroskie Pawłowi Pacowi. Ich spadkobiercą był Mikołaj Stefan Pac, wojewoda

trocki i przyszły biskup wileński, który sprowadził w roku 1654 do Choroszczy

zakon dominikanów. 



Pożar w 1683 roku doszczętnie zniszczył miasto - spłonęło 600

domów, klasztor, kościół i cerkiew. W 1703 roku Choroszcz wraz z przyległymi

wsiami została odkupiona przez Stefana Mikołaja Branickiego z rąk generała

Jerzego Mniszcha. Do upadku miasta przyczynił się kolejny pożar w 1707 roku.

Dwa lata później dobra choroskie przeszły na własność hetmana wielkiego

koronnego Jana Klemensa Branickiego, który przez wiele lat z nakładem ogromnych

kosztów budował letnią rezydencję. Ufundował on także murowany barokowy kościół

z klasztorem dominikanów, szpital - przytułek i unicką cerkiew. Wtedy też

zapewne powstał folwark dworski. Ówczesny rynek miejski okalały kościół,

klasztor, ratusz z 6 kramami kupców żydowskich, bożnica z żydowską szkołą. 



Po śmierci hetmana dobra choroskie otrzymała w dożywocie

księżna Izabella Branicka. Do III rozbioru Choroszcz należała do powiatu

grodzieńskiego w województwie trockim i stanowiła enklawę w województwie

podlaskim. Po III rozbiorze znalazła się w zaborze pruskim, a po pokoju w Tylży

w 1807 roku weszła do zaboru rosyjskiego. Po śmierci księżnej Branickiej dobra

w części nabyła rodzina Komarów, a część włączono do posiadłości Potockich,

którzy wkrótce sprzedali je Tadeuszowi Mostowskiemu. Zalążek manufaktury

tekstylnej w majątku hrabiny Mostowskiej dał w roku 1840 początek największej w

regionie fabryce sukienniczo-kapeluszniczej i przemysłowej karierze miasteczka.

Wraz z rozwojem fabryki zmieniła się również struktura narodowa i wyznaniowa

Choroszczy. W 1886 roku z ogólnej liczby 1512 mieszkańców 765 było wyznania

mojżeszowego, ponad 300 katolików, ok. 200 ewangelików i ok. 200 prawosławnych. 

W 1839 roku, w ramach restrykcji za udział w powstaniu

listopadowym, uległ kasacji zakon dominikanów. Po powstaniu styczniowym w

murach klasztoru znalazła się rosyjska szkoła, zamieszkiwał tu także proboszcz

parafii prawosławnej. W roku 1865 rozebrano drewnianą cerkiew. Nową, istniejącą

obecnie, wyświęcono w 1878 roku. 



Wybuch I wojny światowej był kresem działalności fabryki.

Lata międzywojenne to nowy etap w historii miasta. Dzięki inicjatywie doktora

Zygmunta Brodowicza na terenie byłej fabryki utworzony został w 1930 roku

szpital psychiatryczny, który do dnia dzisiejszego odgrywa w życiu miasta

ogromną rolę. 

Okres II wojny światowej był tragiczny. W czasie okupacji

sowieckiej w latach 1939-1941 wywieziono część pacjentów szpitala w głąb Rosji.

W 1941 Choroszcz zajęli hitlerowcy, którzy w pobliskim lesie w Nowosiółkach

rozstrzelali chorych i ułomnych. Masowe groby w Nowosiółkach kryją 4000 ofiar:

cywilów, partyzantów, wielu księży i zakonnic, zamordowanych w latach

1941-1944. Ludność żydowska miasta została przesiedlona do getta w Białymstoku,

skąd w listopadzie 1943 została wysłana do komór gazowych w Treblince. Lata

powojenne przyniosły Choroszczy odbudowę letniej rezydencji Branickich, w

której znajduje się obecnie Muzeum Wnętrz Pałacowych.
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz
  • Choroszcz