"Grudziądzu, Grudziądzu,
tyś serce mi zrobił z mosiądzu.
Grudziądzu, okrutny Grudziążku! -
Uczucie-ś ukrócił w zalążku..."
Niektórzy pewnie pamiętają te słowa piosenki śpiewanej przez Jeremiego Przyborę w Kabarecie Starszych Panów. Nie wiem, czym naraził się Grudziądz autorowi tekstu, że miał tak negatywne skojarzenia z tym historycznym i pięknym grodem położonym na Pomorzu Nadwiślańskim...
Miasto ulokowane zostało na prawym, malowniczym brzegu Wisły, stanowiącym naturalną, wschodnią granicę Ziemi Chełmińskiej - krainy, do której przynależy zarówno pod względem historycznym jak i geograficznym. W dokumentach źródłowych jego nazwa funkcjonuje jako Grudenc, Grudencz, Grawdencz, Graudentum, Grudentz, Grudenz, Graudenz. Etymologia nazwy miasta do dnia dzisiejszego wywołuje wśród badaczy wiele sporów. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego.
Historia Grudziądza sięga okresu pierwszych Piastów i wiąże się z działalnością misyjną, jaka była prowadzona na terenie Prus. Właścicielem Grudziądza oraz całej Ziemi Chełmińskiej został biskup misyjny Chrystian, któremu nadał ją w roku 1218 książę Konrad I Mazowiecki. Kontynuacją jego misji zajął się sprowadzony przez księcia Zakon Krzyżacki, który przejął we władanie Ziemię Chełmińską wraz z Grudziądzem. To właśnie w okresie krzyżackim, w 1291 roku miasto otrzymało akt nadania przywileju lokacyjnego na prawie chełmińskim. Zrazu otoczono je podwójnym murem z 10 wieżami, 4 bramami oraz fosą. Kolejne lata przyniosły rozbudowę miasta, wzniesiono zamek, ratusz oraz kościół św. Mikołaja, jak również murowany szpital dla chorych i pielgrzymów, z kościołem św. Ducha. W 1466 roku na mocy II pokoju toruńskiego Ziemia Chełmińska wraz z Grudziądzem powróciły w granice Polski.
Dogodne położenie w centralnej części Prus Królewskich zadecydowało o wyborze miasta na miejsce obrad sejmu pruskiego, zjazdów stanowych, a w późniejszym okresie sejmiku generalnego. Długoletni okres pokoju sprzyjał rozwojowi miasta, kwitło rękodzielnictwo oraz handel. Pobudowane wówczas spichrze spełniały niepoślednią rolę w handlu z Gdańskiem, Elblągiem i Toruniem.
XVII wiek to z kolei okres nieustannych wojen, prowadzonych przez Rzeczpospolitą. Nie ominęły one Grudziądza. Tu w okresie wojny ze Szwecją o Prusy Królewskie, w 1629 roku, stacjonowały posiłki niemieckie. Pod Grudziądzem stanął obozem hetman wielki koronny Koniecpolski. Miasta nie ominął również "potop" szwedzki. Szwedzi zdobyli je już w początkowym okresie najazdu. W 1659 roku miasto zostało wyzwolone przez wojska polskie, dowodzone przez Jerzego Lubomirskiego. Niestety, w czasie oblężenia spłonęło prawie całe miasto, z wyjątkiem zamku, kościoła farnego oraz kilku zaledwie domów mieszkalnych. W kolejnych latach Grudziądz ponownie przeżywał ciężkie chwile, tym razem związane z długotrwałą zawieruchą wojny północnej oraz konfliktami wewnętrznymi w kraju.
Los miasta został przypieczętowany I rozbiorem Polski w 1772 roku. Wtedy to, na mocy traktatu rozbiorowego, miasto przejęło państwo pruskie. Wkrótce po tym wydarzeniu, w 1776 roku, w sąsiedztwie miasta wybudowano z rozkazu Fryderyka II, potężną twierdzę, której walory obronne i architektoniczne po dzień dzisiejszy możemy podziwiać. O jej wartości przekonano się w czasach wojen napoleońskich. Mimo długotrwałego oblężenia przez wojska francuskie i wspomagające je jednostki polskie nie udało się jej zdobyć. W latach późniejszych twierdza spełniała rolę więzienia politycznego.
Okres zaborów nie był dla miasta czasem straconym. Pomimo licznych represji władz oraz nasilającej się germanizacji, miasto zyskało nowe zakłady przemysłowe, most na Wiśle oraz połączenia kolejowe. Największy rozwój Grudziądza przypadł na II połowę XIX wieku.
W 1920 roku, po blisko 150 latach niewoli, miasto powróciło ponownie w granice Rzeczpospolitej. Był to już zupełnie inny Grudziądz niż ten z okresu wojen krzyżackich. Wzrost gospodarczy trwał nadal, a jego widocznym znakiem dla mieszkańców oraz dla całego kraju, była zorganizowana w mieście w 1925 roku I Pomorska wystawa Rolnictwa i Przemysłu. Oprócz walorów przemysłowych, Grudziądz nabrał także znaczenia militarnego. W mieście utworzono znane w całym kraju Centrum Wyszkolenia Kawalerii, Centrum Wyszkolenia Żandarmerii oraz Lotniczą Szkołę Strzelania i Bombardowania. Ze względu na bliskość granicy z Niemcami, w Grudziądzu rozlokowano także liczne jednostki wojskowe.
We wrześniu 1939 roku miasto ponownie znalazło się w wojennej zawierusze. W wyniku agresji nazistowskich Niemiec, Grudziądz znalazł się pod okupacją, naznaczoną licznymi aktami terroru i okrucieństwa. W 1945 roku miasto zostało wyzwolone, lecz niestety, ponad 60% jego zasobów zostało zniszczonych. Po II wojnie światowej w Grudziądzu rozpoczął się systematyczny proces odbudowy. Obecnie, Grudziądz to nowoczesne miasto, liczące 100 tys. mieszkańców. Atrakcyjne położenie miasta względem ważnych szlaków komunikacyjnych bez wątpienia wpływa na jego charakter oraz determinuje wzrost jego potencjału gospodarczego. Walory, wynikające z położenia wzrosną jeszcze bardziej po zakończeniu budowy autostrady A-1, będącej częścią Europejskiego Korytarza Transportowego, łączącego Skandynawię z południem kontynentu oraz drogi szybkiego ruchu Poznań – Bydgoszcz – Grudziądz – Olsztyn, która znacznie ułatwi połączenie zachodnich obszarów kraju z północno-wschodnimi. Grudziądz, to także rozwijający się przemysł, w którym dominują branże: elektromaszynowa. lekka, budowlana i spożywcza. Dla potencjalnych inwestorów miasto dysponuje bogatą ofertą, a dodatkową atrakcję stanowi Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, której obecność na obszarze miasta również znacząco wpływa na jego potencjał gospodarczy.
W zakresie kultury i turystyki, Grudziądz ma także czym się pochwalić. Miasto posiada zespół spichrzy z XVI-XVIII wieku, stanowiących charakterystyczną panoramę od strony Wisły. Dodatkowo, można tu podziwiać doskonale zachowane fragmenty murów miejskich, a także kościoły, reprezentujące swoim stylem gotyk oraz barok. Nie możemy również pominąć architektury militarnej, której najważniejszym przykładem jest grudziądzka cytadela. W Grudziądzu można również wypocząć. Miasto posiada bowiem wspaniałe plaże nad Jeziorem Rudnickim , baseny kąpielowe oraz liczne zespoły parkowe.
