-
-
- Położone w samym centrum Warszawy więzienie śledcze, popularnie zwane Pawiakiem (nazwa pochodzi od ulicy Pawiej, przy której znajdowała się brama wjazdowa) zostało zbudowane w latach 1830-1836 wg projektu znanego warszawskiego architekta Henryka Marconiego (1792-1863). Od 1863 roku było więzieniem politycznym z oddziałami męskim i kobiecym. W latach zaborów więzieni tu byli członkowie Rządu Narodowego, powstańcy 1863 roku, tysiące działaczy partii robotniczych, narodowych i ludowych. W czasie rewolucji w latach 1905-1907 Pawiak był, obok Cytadeli Warszawskiej, głównym więzieniem politycznym dla jej uczestników. Szerokim echem w całej Polsce odbiło się wówczas brawurowe uwolnienie 24 kwietnia 1906 roku przez członków Organizacji Bojowej PPS pod dowództwem Jana Gorzechowskiego "Jura" (1874-1948) 10 więźniów Pawiaka, zagrożonych karą śmierci. Więzieniem śledczym, zarówno kryminalnym jak i politycznym, był Pawiak do końca panowania rosyjskiego w Królestwie, taki też charakter zachował w Polsce niepodległej.
-
