• 6

Brama Grodzka - Lublin.

Podróż: Gdzieś Tam w Polsce cz. II ...
Miejsce: Lublin, Lubelskie , Polska, Europa

• 
• Brama Grodzka jest jednym z pierwszych murowanych elementów obwarowań miasta wybudowanych w 1342 roku po zezwoleniu Kazimierza Wielkiego. U schyłku XVIII wieku przeprowadzono remont obiektu, którego wykonanie zlecono Dominikowi Merliniemu. Przez wieki Brama Grodzka zwana była także Bramą Żydowską, ponieważ była przejściem pomiędzy Starym Miastem a dzielnicą żydowską.
  
  
  
  Brama Grodzka jest jedną z dwu głównych bram miejskich. Usytuowana jest na zamknięciu ulicy Grodzkiej, na wysuniętym cyplu wzgórza staromiejskiego. Nie posiada własnego numeru.
  
  
  
  Brama Grodzka była częścią średniowiecznych obwarowań Lublina. Przebudowa w 1785 roku, spowodowała zmianę jej funkcji na mieszkalną i handlową. W 1873 roku Brama stała się własnością prywatną. Po 1944 roku była użytkowana przez Liceum Sztuk Plastycznych, następnie przez Lubelskie Studio Teatralne. Od 1992 roku budynek użytkuje Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.
  
  
  
  Brama Grodzka, zwana Bramą Żydowską, jest jednym z pierwszych murowanych elementów obwarowań miasta wybudowanych w 1342 roku po zezwoleniu Kazimierza Wielkiego.
  
  Pierwotnie miała około 12 metrów wysokości, była założona na planie czworoboku, jednoprzestrzenna, nieprzesklepiona, z otworami o ostrołukowym wykroju. Nad przejazdem bramnym znajdowała się izba straży miejskiej.
  
  W latach 60. XVI wieku do budynku zostało dobudowane przedbramie, które służyło do podnoszenia drewnianego mostu zwodzonego prowadzącego do zamku. W 1572 roku murarz o nazwisku Brudny w miejsce mostu drewnianego postawił most murowany. To prawdopodobie spowodowało kolejne zmiany, jakie miały miejsce w latach 80. XVI wieku – przejazd bramy został przesklepiony, a następnie nakryty dachem gontowym, co niemal całkowicie zatarło wcześniejsze gotyckie elementy budynku.
  
  Na początku XVII wieku, na skutek podmycia wodą, runął fragment muru i frambugi. Wtedy przebudowano bramę w budowlę dwukondygnacyjną, nakrytą dwuspadowym dachem, równoległym do przejazdu; od południowego wschodu przylegał do niej dom wrotnego z czasem przerobiony na miejskie stajnie. Jej wygląd znamy m.in. z miedziorytu Hogenberga i Brauna z 1618 roku.
  
  Kolejne zmiany w wyglądzie budynku przyniósł XVIII wiek. Pożar miasta, jaki miał miejsce w 1719 roku, uwidoczniony na obrazie z kościoła oo. dominikanów Pożar miasta Lublina namalowanym około 1740 roku, dotknął również okolice Bramy. Obraz pokazuje ówczesny wygląd budynku z niższym przedbramiem wspartym szkarpami, z furtą od ulicy Podwale i zwieńczonym attyką.
  
  
  
  U schyłku XVIII wieku, na skutek bardzo złego stanu technicznego obiektu, działająca w Lublinie Komisja Dobrego Porządku zwróciła się do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o sfinansowanie remontu obiektu. Wykonanie projektu zlecono Dominikowi Merliniemu. W 1785 roku Merlini zmienił bryłę Bramy: zrównał przedbramie i część główną, nakrył je wspólnym dachem dwuspadowym, przebudował parter, gdzie umiejscowił cztery sklepy otwarte do przejazdu. Na piętrze zaprojektował od frontu jeden duży pokój i mały od tyłu, przedzielone sienią i kuchnią. Jednocześnie zmienił przeznaczenie Bramy z funkcji obronnej na mieszkalno-handlową, co niewątpliwie wiązało się z rozwijającą się dzielnicą żydowską. W XIX wieku w kompleks Bramy włączono stajnie przerobione na sklepy poprzez przesklepienie kolebkowe i otwarcie do wnętrza Bramy. Budynek Bramy nadal był budynkiem wolnostojącym.
  
  
  
  Kolejne zmiany w architekturze budynku miały miejsce w XIX wieku. W 1873 roku w drodze licytacji nieruchomość wraz z kamienicami Grodzka 21 i Grodzka 36 nabył Chaim Kleiman. Rozbudowa kamienic w latach 60. i 80. XIX wieku spowodowała, że Brama przestała być budynkiem wolnostojącym.
  
  Na przełomie XIX i XX wieku nad przejazdem bramnym wybudowano niskie półpiętro oświetlone dużym koszowym oknem, do którego był dostęp z pomieszczeń nad stajniami. W pierwszej połowie XX wieku nie dokonano żadnych poważniejszych zmian w bryle budynku.
  
  
  
  W 1942 roku miał miejsce pożar dachu Bramy. W 1945 roku osunęła się oficyna przylegających budynków. Zniszczeń dopełniło osunięcie się skrajnych oficyn kamienicy Grodzka 36A oraz zburzenie kamienic Grodzka 23 i 25.
  
  
  
  W 1945 roku miasto przejęło budynek, podobnie jak inne mienie pożydowskie. Projekt renowacji budynku opracował w 1946 roku inż. Zamorowski, jednak zakończenie remontu nastąpiło w 1954 roku. W trakcie prac zlikwidowano wcześniejsze podziały traktowe, tworząc jedno pomieszczenie na piętrze. Obiekt oddano do użytku Liceum Sztuk Plastycznych. Szkoła użytkowała budynek do 1979 roku. Po 1979 roku w budynku mieściły się instytucje kulturalne, m.in. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, Towarzystwo Kultury Teatralnej i Lubelskie Studio Teatralne.
  
  
  
  Klasycyzm. Cechy klasycystyczne widoczne są w elewacji budynku: boniowanie pierwszych kondygnacji obu elewacji, prostokątne wykroje okien, prostokątny fronton z datą przebudowy i monogramem królewskim, klasycystyczne wazy na bocznych cokołach.
  
  
  
  Bryła Bramy jest wynikiem scalenia bramy właściwej i przedbramia oraz włączeniem budynku w ciąg przyległych kamienic.
  
  
  
  Elewacja frontowa: Pierwsza kondygnacja z półkoliście zamkniętym przejazdem bramnym, ozdobiona jest boniowaniem. Druga kondygnacja jest trójosiowa, symetryczna, posiada trzy prostokątne otwory okienne. Elewację wieńczy szczyt klasycystyczny. W jego centrum znajduje się płycina z datą przebudowy Bramy, powyżej znajduje się druga płycina z umieszczonym monogramem królewskim. Na bocznych cokołach znajdują się dwie klasycystyczne wazy.
  
  
  
  Elewacja tylna: Pierwsza kondygnacja jest znacznie wyższa niż pierwsza kondygnacja elewacji frontowej. Została ozdobiona boniowaniem analogicznym do boniowania fasady. W drugiej kondygnacji elewacji tylnej znajdują się trzy okna. W zwieńczeniu elewacji trójkątny szczyt z półkoliście zakończonym otworem okiennym.
  
  
  
  Przejazd Bramy posiada ścianę dzielącą dawną bramę i przedbramie, obie części przesklepione są kolebkowo. Po bokach przejazdu znajdują się otwory drzwiowe: po prawej stronie – do sieni wiodącej do kamienicy Grodzka 21 oraz niższe od nich drzwi w dawnej części przedbramnej; po lewej – drzwi do korytarza biegnącego ku klatce schodowej kamienicy Grodzka 36, oraz zamurowane okno i dwa otwory drzwiowe.
  
  
  
  Na I piętrze budynku, po przebudowie z 1954 roku, znajduje się sala wykorzystywana jako sala widowiskowa. Ponad nią znajduje się jednoprzestrzenny strych.