• 7

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego.

Podróż: Gdzieś Tam w Polsce cz. II ...
Miejsce: Lublin, Lubelskie , Polska, Europa

• 
• Dopiero godzina 04:21. Gdyby nie iluminacja to niezbyt byłoby widać ten front kościoła seminaryjnego.
  
  
  
  Wzniesiony w początkach XVIII wieku i wielokrotnie rozbudowywany zespół klasztorny misjonarzy, pełniący obecnie funkcję Metropolitalnego Seminarium Duchownego, położony jest na Żmigrodzie, na południe od Starego Miasta. Należy do najciekawszych realizacji sakralnych pierwszej ćwierci XVIII wieku w Polsce i jest najwybitniejszym dziełem tego okresu zachowanym w Lublinie.
  
  
  
  Dawny zespół klasztorny misjonarzy, obecne Metropolitalne Seminarium Duchowne, jest położony przy ul. Prymasa Wyszyńskiego 6.
  
  
  
  Kościół pełni funkcje sakralne, jako świątynia seminaryjna. Dawny klasztor mieści obecnie Metropolitalne Seminarium Duchowne. Kościół jest na co dzień niedostępny dla osób spoza seminarium, jednak kilka razy w roku z różnych okazji wnętrza są udostępniane zwiedzającym.
  
  
  
  Powstanie świątyni, a potem seminarium, łączy się ze Zgromadzeniem Misjonarzy św. Wincentego á Paulo sprowadzonym do Lublina w początkach XVIII wieku. Ideą tego zakonu było m.in. zakładanie seminariów dla kształcenia księży oraz misjonarzy. W 1698 roku wdowa po podkomorzym lubelskim, Anna Zbąska (nazywana pierwszą polską poetką) ufundowała misjonarzom majątek w Maciejowicach. W roku 1700 założono (m.in. dzięki tej fundacji) klasztor dla misjonarzy w Lublinie. Zakupiono od benedyktynek sandomierskich także murowaną kamienicę tzw. Suchorabską (dawny dwór należący wcześniej m.in. do Lubienieckich i Suchorabskich) na Żmigrodzie wraz z budynkami gospodarczymi i ogrodem. W okresie reformacji dzięki protekcji Jana Lubienieckiego był tutaj ośrodek arian z terenu Lubelszczyzny. Wystawiono wówczas dom, ogród oraz cmentarz dla arian. Istniała także przez długi czas kaplica tej wspólnoty.
  
  
  
  Dopiero w latach 1701–1714 w wyniku licznych fundacji szlachty i mieszczan lubelskich oraz dotacji bpa krakowskiego Teodora Potockiego i bpa poznańskiego Bartłomieja Tarło, wystawiono a potem erygowano seminarium 8 października 1714 roku przez biskupa krakowskiego Kazimierza Łubieńskiego. Dotacje wspomnianych biskupów oraz Jana Tarły, podstolego Wielkiego Księstwa Litewskiego i w mniejszym stopniu Karola Rozwadowskiego podczaszego płockiego wspomogły wybudowanie kościoła.
  
  
  
  Świątynia została wystawiona w latach 1719–1736. Autorem projektów był prawdopodobnie Giovanni Spazzio, architekt nadworny Elżbiety Sieniawskiej, której artyści byli często zatrudniani przez Jana Tarłę, głównego fundatora lubelskiego kościoła misjonarzy. Wymieniany często jako autor świątyni ks. Mikołaj Augustynowicz, superior misjonarzy lubelskich, był zapewne tylko prowizorem budowy – jej nadzorcą ze strony zakonu. Kościół konsekrował w 1739 roku biskup Michał Kunicki, sufragan krakowski. Z okresu budowy kościoła pochodzi również skrzydło łączące kościół z najstarszą częścią klasztoru w danym pałacu.
  
  
  
  W 1788 roku biskup Michał Poniatowski przyłączył Seminarium Lubelskie (które wcześniej mieściło się przy kolegiacie św. Michała) do seminarium księży misjonarzy. Ostatecznie w 1808 roku, po ustanowieniu diecezji lubelskiej otrzymało nazwę Seminarium Diecezjalne Lubelskie. Niewątpliwie trudnym dla seminarium był rok 1864, gdy władze carskie w ramach represji popowstaniowych dokonały kasaty zgromadzeń zakonnych, w tym księży misjonarzy.
  
  
  
  Około 1890 roku wybudowano za prezbiterium kościoła ceglaną neogotycką kaplicę. Powodem rozbudowy był fakt niemieszczenia się wewnątrz prezbiterium (nawa była udostępniona dla wiernych) wszystkich uczących się w seminarium kleryków. Obecnie korzystają z niej klerycy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, którzy studiują tu od 1990 roku.
  
  
  
  W latach 1907–1908 wzniesiono ostatni budynek kompleksu seminaryjnego tzw. Nowy Gmach wg projektu Władysława Sienickiego.
  
  
  
  W XX wieku kilkakrotnie odbudowywano i remontowano seminarium. Duże zniszczenia przyniosła II wojna światowa, gdy została zburzona 9 września 1939 roku
  
  
  
  część Starego Gmachu, odbudowana potem w latach 1947–1951. W latach 50. i 60. XX wieku budynki seminarium były remontowane, większe prace remontowe wraz z częściową obiektów (m.in. zbudowano podziemną salę gimnastyczną) prowadzono też w ostatnich latach.
  
  
  
  Lubelski kościół misjonarzy stanowi jeden z najciekawszych przykładów architektury późnobarokowej w I ćwierci XVIII wieku na terenie Rzeczypospolitej. Źródła architektury kościoła, zdaniem Piotra Krasnego, tkwią w przodujących europejskich ośrodkach architektonicznych przełomu XVII i XVIII wieku, zwłaszcza w architekturze preferowanej przez rzymską Akademię Świętego Łukasza oraz w formach rozpowszechnionych w krajach habsburskich. Badacz ten wykazał również istotną inspirującą rolę lubelskiego kościoła dla dalszego rozwoju późnobarokowej architektury sakralnej w Rzeczypospolitej.
  
  
  
  Obecna sytuacja kościoła jest nieco odmienna od historycznej. W XVIII wieku nie istniał jeszcze trakt zamojski wytyczony w latach 20. XIX wieku. Pierwotnie kościół znajdował się na kulminacji pagórka, a najlepiej widoczny był od ulicy biegnącej łukowato od strony kościoła Jezuitów (obecna katedra) w kierunku ulicy Bernardyńskiej. Kościół, wysunięty przed zabudowania klasztorne stanowił optyczną dominantę otoczenia i był odpowiednio wyeksponowany zarówno od strony fasady, jak i od elewacji transeptu.
  
  
  
  Kościół jest orientowany, zbudowany na złożonym, centralno-podłużnym planie, składającym się z krzyża greckiego wpisanego w kwadrat, do którego dostawiono kwadratowe prezbiterium od wschodu i płytkie przęsło zawierające kruchtę i chór muzyczny od zachodu. W bryle najistotniejsze są przenikające się nawa oraz transept, których połączenie jest zaakcentowane latarnią schowaną w dachu kopuły. Aneksy umieszczone pomiędzy ramionami krzyża są znacznie niższe od nawy i transeptu, niezbyt widoczne w bryle kościoła.
  
  
  
  Wielkoporządkowe elewacje zewnętrzne kościoła artykułowane są płaskimi toskańskimi pilastrami, w elewacjach transeptu oraz przy narożnikach fasady zachodniej zgrupowanych parami. Fasada oraz ściany szczytowe transeptu są opracowane analogicznie: artykułowane parami pilastrów oraz zwieńczone smukłymi szczytami wolutowymi zakończonymi wklęsło wypukłymi naczółkami.
  
  
  
  We wnętrzu kościoła silnie zarysowany jest jego centralny charakter, podkreślony kopułą umieszczoną na skrzyżowaniu nawy i transeptu. Kopuła jest podzielona czterema parami gurtów sklepiennych, pomiędzy którymi znajdują się owalne płyciny obramowane skomplikowanymi w rysunku listwami zwieńczonymi ostro zakończonymi przyczółkami. Latarnia kopuły ma wewnątrz artykulację złożoną z par małych pilastrów doryckich. Centralizację wnętrza podkreślają również ołtarze w ramionach transeptu, o podobnych rozmiarach co ołtarz główny.
  
  
  
  Wnętrze nawy, prezbiterium i transeptu jest opięte jednolitym porządkiem toskańskim, o wydatnym gzymsie wieńczącym i fryzie zredukowanym do impostów ponad pilastrami. Odcinki gzymsu ponad pilastrami są gierowane. W zachodnim przęśle nawy znajduje się zapewne późniejszy od kościoła chór muzyczny, o dynamicznym panie. Charakterystycznym elementem w architekturze kościoła zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz są wklęsłe narożniki, obecne w zewnętrznych elewacjach, oraz wewnątrz, w skrzyżowaniu naw.
  
  
  
  Wyposażenie kościoła pochodzi niemal w całości z XVIII wieku, jednak nie jest jednolite. Wykonane bezpośrednio po budowie kościoła są trzy zbliżone do siebie ołtarze: główny oraz dwa transeptowe, wykonane przez warsztat Jana Eliasza Hoffmanna z Puław, nadwornego rzeźbiarza Sieniawskich i Lubomirskich, często pracującego dla Jana Tarły (oprócz lubelskiego kościoła misjonarzy m.in. również w rodowym kościele Tarły w Opolu Lubelskim). Obrazy w ołtarzach wykonane zostały w warszawskim warsztacie Szymona Czechowicza. Ambona oraz ołtarz naprzeciw niej, przy tęczy pochodzą z okresu nieco późniejszego, zapewne z lat 60. XVIII wieku.
  
  
  
  Kaplica za prezbiterium, wzniesiona około 1890 roku w stylu neogotyckim jest niewielką jednonawową, trójprzęsłową budowlą zamkniętą trójbocznie. Kaplica jest dostępna z zakrystii kościoła, nie jest bezpośrednio połączona z jego wnętrzem. Obecnie dekoracja architektoniczna wnętrz kaplicy jest pierwotna, neogotycka, złożona z zestawionych obok siebie wiązek smukłych kolumienek oraz żeber sklepiennych. Wystrój wnętrza, autorstwa Jerzego Nowosielskiego, dostosowany do funkcji kaplicy grecko-katolickiej, pochodzi z przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Zewnętrzne elewacje kaplicy są neogotyckie, opięte smukłymi, dwuskokowymi skarpami i zwieńczone ostrołukowym fryzem arkadkowym.
  
  
  
  Wśród dawnych budynków klasztornych szczególnie cenny jest dawny pałac Lubienieckich i Suchorabskich, dekorowany unikatowym fryzem wykonanym w zaprawie, przedstawiającym królów i książąt polskich wraz z towarzyszącymi każdemu z wizerunków emblemami odwołującymi się do ich żywotów i czynów.