-
-
- Archikatedra oliwska. Powstanie wielkich organów w kościele klasztornym wiąże się z osobą opata Józefa Jacka Rybińskiego (1701-1782). Za jego czasów utworzono w konwencie oliwskim chór i zespół muzyczny, a w 1748 roku postanowiono zbudować nowe organy. W 1758 roku przybył, najpierw do Gdańska, a później do Oliwy, Johann Wilhelm Wulff z Ornety - wnuk organmistrza Johanna Georga. Opat Rybiński zlecił młodemu Wulffowi przebudowę małych organów w transepcie kościoła. Praca trwała 22 tygodnie. Wulff, wykorzystując materiał ze starych organów Kosów, skonstruował instrument, o 14 rejestrach i stół gry zaopatrzony w dwie klawiatury - manuał i pedał. Udana konstrukcja spowodowała, że opat Rybiński wysłał Johanna Wilhelma Wulffa na koszt konwentu w trzyletnią podróż do Niemiec i Holandii w celu kształcenia i doskonalenia umiejętności u najwybitniejszych mistrzów. Po powrocie do Oliwy Wulff wstąpił do zakonu cystersów, przybierając imię Michał i rozpoczął pracę nad wielkimi organami w 1763 roku. W pracy pomagało mu wielu mnichów, których liczba dochodziła do 20-25 jednocześnie. Zachowały się monogramy wybitnych snycerzy - braci Józefa Grossa i Alanusa Trosta z Dobrego Miasta. Praca brata Michała trwała 25 lat. W tym czasie twórca musiał zmieścić potężny instrument w wąskiej nawie. Aby sprostać temu zadaniu Wulff umieścił piszczałki półeliptycznie, wysuwając największe piszczałki basowe przed balustradę chóru. Wielokondygnacyjnie ustawione piszczałki w głębi instrumentu otaczają owalny witraż, tworząc ciemną bryłę wznoszącą się nad białymi filarami wejścia. Prospekt organów wypełniony jest postaciami aniołów. Anioły trzymają trąby, puzony oraz dzwonki i można je wprawiać w ruch razem z wirującymi słońcami i gwiazdami. Nad prospektem, zdobionym rokokowym ornamentem i nad wspomnianymi aniołami unosi się Duch Święty, przedstawiony jako gołębica. Brat Michał Wulff stworzył instrument składający się z 5.100 piszczałek w 83 rejestrach. Piszczałki zostały wytoczone z drewna lipowego, dębowego i jodłowego oraz odlane z cyny. Największe sięgały 10 metrów, a najmniejsze miały po kilkanaście centymetrów Usytuowany na środku chóru stół gry posiadał trzy klawiatury ręczne i jedną nożną. Traktura łącząca klawisze z wentylami piszczałek była mechaniczna, a powietrze poprzez kanał wiatrowy dostarczane było z wielofałdowych miechów, uruchamianych przez 14 czerpaków obsługiwanych przez 4 do 7 kalikantów. W pracach nad organami brał udział także wybitny organmistrzaz Gdańska - Friedrich Rudolf Dalitz (1721-1804). Pracował on w Oliwie w latach 1790-1793. Przeniósł kontuar na północne skrzydło chóru oraz dokonał kilku zmian w instrumencie. Rekonstrukcję wielkich organów przeprowadził w latach 1863-1865 organmistrz ze Szczecina - Friedrich Wilhelm Kaltschmidt (1812-1896). Powiększył on organy o jeden rejestr i zwiększył liczbę głosów głównych kosztem bocznych rejestrów. Skonstruował 19 nowych wiatrownic, nowy kontuar i nową trakturę. Od 1914 roku opiekę nad organami sprawował Józef Goebel z Gdańska, który odnowił 3.000 piszczałek, ustawił ruchomy, elektro-pneumatyczny stół gry z czterema klawiaturami i sprowadzony z Bazylei silnik wiatrowy. Połączył on także kablem elektrycznym małe organy z wielkimi, co umożliwiło jednoczesną grę na obydwu instrumentach. Po ukończonych w 1935 roku przeróbkach dokonanych przez Józefa Goebla, organy posiadały 101 rejestrów (wraz z małymi organami) i 6.800 piszczałek. W 1945 roku organy zostały częściowo uszkodzone przez żołnierzy radzieckich, którzy rozbili kontuar i rozkradli część piszczałek oraz zniszczyli urządzenia elektryczne. Pierwsze naprawy, jeszcze w 1945 roku, przeprowadził Fryderyk Schwartz, ale remont przeprowadziła dopiero w 1955 roku krakowska firma Wacława Biernackiego. Gruntownej renowacji organów dokonała w latach 1966-1968 firma Zygmunta Kamińskiego. Dobudowano wtedy małe, dziewięciogłosowe organy umieszczone w lewym łuku nawy głównej czyli pozytyw. Instrument ten został połączony kablem z wielkimi organami, do których przyłączono na nowo również organy chórowe. Od tej pory organy oliwskie posiadały 110 głosów rzeczywistych, z czego 87 w głównym instrumencie. W ostatnich latach firma Zdzisława Mollina przeprowadziła gruntowną renowację zabytkowego prospektu. Przebudowane zostały organy chórowe i zainstalowany został nowy elektroniczny stół gry.
-
