-
-
- Murowany zamek w Będzinie zbudowany został w miejscu wczesnośredniowiecznego gródka Banden, zniszczonego przez najazd tatarski w roku 1241 i odbudowanego kilkadziesiąt lat później w postaci drewniano-ziemnych wałów z kamiennym stołpem, wieżą ostatniej nadziei, zalążkiem nowej królewskiej fortecy. Przekształcenie drewnianego dworu w murowany zamek nastąpiło przypuszczalnie w pierwszej połowie XIV stulecia z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego (1310-1370), zapewne w celu ochrony zachodniej granicy Polski. Będąc zamkiem najbardziej wysuniętym na zachód, poza linię fortalicji kazimierzowskich, odgrywać miał kluczową rolę, przyjmując na siebie ciężar pierwszego uderzenia ze strony Śląska oraz Państwa Czeskiego. W roku 1364 warownię odwiedził goszczący w Polsce cesarz rzymski i król czeski - Karol IV Luksemburski (1316-1378). Funkcjonowała ona jednak już co najmniej 15 lat wcześniej, albowiem w roku 1349 wzmiankowany był jej pierwszy znany burgrabia - Wiernek. Zamek pełnił funkcję siedziby kapitana, a od XVI stulecia - starosty. Założone u jego podnóża w roku 1358 miasto posiadało początkowo charakter wyraźnie militarny i w związku ze swoją nieszczęsną rolą wielokrotnie ulegało zniszczeniom. O jego obronnym charakterze decydowały nie tylko opasające go kilometrowej długości mury, ale też fakt, że na stałe stacjonowała tam pokaźna część królewskiego wojska. Ścisła załoga zamkowa liczyła jednak zaledwie kilkunastu żołnierzy. Na początku XV stulecia dowódcą zamku był Piotr z Siedlec. Po nim w latach 1415-1433 funkcję tę sprawował Mikołaj Kornicz Siestrzeniec (?-1445), który zasłynął głównie z bandyckich rozbojów i najazdów na dobra swych lokalnych rywali. W rok po odsunięciu sprzyjającego husytom Siestrzeńca odbyło się w Będzinie spotkanie panów małopolskich oraz śląskich zakończone podpisaniem porozumienia między biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim (1389-1455) a książętami śląskimi. Źródła z roku 1440 wymieniają Pawła Spargalthi i Szymona jako dowódców będzińskiego zamku, natomiast w dokumencie Bernarda księcia opolskiego z 1448 występuje Piotr Szafraniec (?-1442), który starostą uczynił Szczepana Pogórskiego. latach 1531-1535 zamek dzierżawił Maciej Myszkowski, a w roku 1587 Wojciech Myszkowski bronił się w nim przed wojskami arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga (1558-1618), dążącego do zdobycia korony polskiej. W styczniu 1588 roku Maksymilian przebywał przez kilka dni na terenie zamku, lecz wtedy już jednak w mało dla siebie zaszczytnej roli jeńca wziętego do niewoli przez Jana Sariusza Zamoyskiego (1542-1605) . Pół roku później podpisano bytomsko-będziński układ między Habsburgami a nowym królem Zygmuntem III Wazą (1566-1632). Na pamiątkę tego historycznego wydarzenia wmurowano na zamku okolicznościowy kamień. Pożar z 1616 roku oraz zniszczenia dokonane przez oddziały szwedzkie w roku 1655 wyznaczają kres świetności będzińskiego zamku. Częściowo odremontowaną warownię odwiedził w sierpniu 1683 roku król Jan III Sobieski (1629-1696). Stało się to przy okazji jego spotkania z generałem Antonio Caraffą (1642-1693), posłem austriackim cesarza Leopolda I Habsburga (1640-1705), błagającym go o odsiecz obleganego przez Turków Wiednia. Ostatnimi polskimi władcami, którzy zatrzymali się w Będzinie byli: August II Mocny (1670-1733) w 1696 roku oraz Stanisław August Poniatowski (1732-1798) w II połowie XVIII wieku. W 1775 roku, po zniesieniu starostw, majątek będziński wziął w dzierżawę Stanisław Mieroszewski (1727-1803) herbu Ślepowron. Powierzone jego pieczy dobra niemiłosiernie eksploatował, łupiąc chłopów, mieszczan i Żydów, nie dbając przy tym ani o miasto, ani o zamek. Opuszczona budowla z czasem coraz bardziej niszczała. W 1833 roku komisarz Banku Polskiego Edward hrabia Raczyński (1786-1845) podczas swojego pobytu w mieście zachwycił się malowniczym położeniem zamku i postanowił go odbudować. Prace przeprowadzono wg projektu włoskiego architekta Franciszka Marii Lanciego (1799-1875). Pierwotna koncepcja uruchomienia szkoły głównej górnictwa w murach twierdzy wkrótce upadła, a gmach przeznaczono na kaplicę. Po jej przeniesieniu na teren miasta w zamku umieszczono szpital, a że średniowieczny obiekt kompletnie się do tego nie nadawał, szpital wkrótce zlikwidowano i około roku 1850 zamek ponownie zaczął popadać w ruinę. Nieudane próby rekonstrukcji zamku podejmowano w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej po wielu perturbacjach udało się je zrealizować w latach 1952-1956. Zamkowi narzucono wówczas obecny wygląd. Obecnie mieści się tutaj oddział Muzeum Zagłębia z bogatą kolekcją dawnej broni białej, miotającej, palnej i uzbrojenia ochronnego.
-
