My Sơn - zabytkowy kompleks świątyń hinduistycznych na Południowym Wybrzeżu Centralnym w Wietnamie. Współcześnie opuszczony i częściowo zrujnowany, stanowi pozostałość po istniejącym tu, w okresie między IV a XV wiekiem n.e., sanktuarium religijnym Czamów. W 1999 r. My Sơn zostało wpisane na listę zabytków światowego dziedzictwa. Sanktuarium położone jest między dwoma pasmami gór, w dolinie szerokiej na ok. 2 km, u podnóża świętej góry Mahaparvata ( Koci Ząb). Historycznie My Sơn leży na terenie dawnych Świętych Ziem Amarawati w dolinie rzeki Thu Bon ok. 10 km od dawnej stolicy Czampy Simhapura (Tra Kieu). Sanktuarium My Sơn zostało ufundowane przez króla Bhadrawarmana I i poświęcone Śiwie nazywanemu tutaj Bhadreśwara. Pierwsza świątynia była najprawdopodobniej zbudowana z drewna, o czym świadczy inskrypcja z VII w. wg której budowla spłonęła. Nową świątynię, już z cegły, poświęconą Śiwie Sambhubhadreśwarze ufundował król Sambhuvarman. W IX i X w. znaczenie sanktuarium nieco się zmniejszyło po wprowadzeniu w Czampie buddyzmu mahajana. W pobliżu powstało założone w 875 r. przez króla Indravarmana II sanktuarium buddyjskie Dong Dương. Mimo tego Sanktuarium My Sơn powiększało się o nowe świątynie i do XV w. służyło królom Czampy za miejsce kultu. Po zajęciu Amarawati przez Wietnamczyków w 1471 r. sanktuarium podupadło i zostało z czasem wchłonięte przez dżunglę. W 1898 r. odkryte przez M.C. Parisa ruiny zainteresowały francuskich archeologów z Francuskiej Szkoły Dalekiego Wschodu. Podjęto szerokie badania inskrypcji, architektury i sztuki czamskiej, jak również próby restauracji świątyń. W czasie wojny Wietnamskiej w dolinie My Sơn założyli swoją kwaterę partyzanci Wietkongu. Najwyższą 28-metrową wieżę świątyni A1 wykorzystywali jako maszt radiostacji. W sierpniu 1969 r. amerykańskie B-52 wykonały nalot dywanowy na sanktuarium, niszcząc i uszkadzając wiele budowli. Ze świątyni A1, najstarszej, zbudowanej w VII w. przez Sambhuvarmana, pozostał jedynie stos potłuczonych cegieł. Bombardowanie wywołało powszechny protest, w wyniku którego dolina została wyłączona z akcji amerykańskiego lotnictwa. Po wojnie rząd wietnamski postanowił odrestaurować sanktuarium. Teren oczyszczono z niewypałów i rozminowano. W czasie prac zginęło dziewięć osób, a jedenaście zostało rannych. W 1981 r. wykonania prac konserwatorskich podjął się zespół polskich konserwatorów z lubelskich Pracowni Konserwacji Zabytków pod kierownictwem Kazimierza Kwiatkowskiego. Obecnie dolina zostało uporządkowana i zbudowane niewielkie muzeum.
Typowa świątynia Czamów składała się zwykle z czterech podstawowych budowli.
- kalan − główna budowla w kształcie wieży, siedziba bóstwa,
- mandapa − przedsionek, zwykle zintegrowany z wieżą,
- kośagryha – kuchnia "biblioteka", najczęściej z dachem w kształcie siodła, zawierająca pomieszczenie do przyrządzania rytualnych posiłków i do przechowywania przedmiotów poświęconych bóstwu,
- gopura − brama wejściowa do otoczonego murem kompleksu świątyni.
Dodatkowo z boku mogła być postawiona pośa, kapliczka przeznaczona dla steli z inskrypcją fundacyjną, a także kapliczki innych bóstw.
Czamowie nie znali łęku (łuku) sklepiennego. Świątynie były budowane z cegły, przy zastosowaniu łęku pozornego, czego rezultatem były grube mury i niewielkie wnętrza. Charakterystyczne dla Czamów sklepienia ułożone ze zbiegających się na szczycie cegieł, często zakończone były otworem wentylacyjnym. Ornamenty i dekoracje rzeźbiono w cegle już po postawieniu całości. Dodatkowo dekorowano budynki rzeźbami z kamienia. Na poczatku XX w. w My Sơn było ok. 70 budowli w różnym stanie zniszczenia. Obecnie w całości pozostało kilka sztuk. Większość znalezionych rzeźb i elementów dekoracyjnych zgromadzono w Muzeum Czamów w Da Nang. Reszta jest rozproszone po różnych muzeach i zbiorach prywatnych. Niewielkie muzeum w My Sơn pokazuje historię odkrycia, zniszczenia i ratowania zabytków sanktuarium.
