Federico da Montefeltro (niektóre źródła podają pisownię 'imienia 'Federigo') miał wyjątkowo ‘dobrą prasę’ zarówno u współczesnych, jak i potomnych (m.in. u Jacoba Burckhardta). Był to władca, który stworzył idealny renesansowy dwór włoskiego quatrocenta. Panując w latach 1444 - 1482 Federico doprowadził miasto do rozkwitu oraz zyskał sławę i uznanie jemu współczesnych. Na jego dworze działali tacy artyści jak Piero della Francesca, Paolo Ucello czy Luciano Laurana, a także przybysze z innych części Europy jak Justus z Gandawy czy Pedro Berruguete. Zgromadzona przez niego imponująca biblioteka zasiliła w przyszłości ... Watykan, a z jego zdaniem liczyli się wszyscy ówcześni włoscy myśliciele. To jemu Baldassare Castigione zadedykował ‘Dworzanina’. Ze swoim zamiłowaniem do nauki i sztuki, kolekcjonerstwem i artystycznym mecenatem (które to cechy są nam bardzo bliskie, aczkolwiek nie posiadamy środków na ich urzeczywistnienie) książe łączył jeszcze jedną zaletę – utrzymywał niskie podatki, dzięki czemu był uwielbiany przez poddanych. Było to możliwe albowiem ... Federico był kondotierem i oferował odpłatnie swoje usługi wojskowe (wraz z niewielką armią) innym władcom (m.in. papieżowi). Za to w swoim mieście powszechnie uwielbiany i szanowany władca mógł poruszać się bez staży i broni.
Na żadnym z głównych placów Urbino nie ma posągu Federica da Montefeltro. Ale jego pomnikiem jest Palazzo Ducale, nigdy nie ukończone dzieło życia zagadkowego architekta – Luciano Laurany (także pisownia Luciano da Laurany?) z Dalmacji.
Masywna, ceglana bryła dominuje nad miastem. Patrząc z dołu – lub też z góry, od strony wzgórza z fortecą Albornoz, wdzięku dodaje pałacowi trzykondygnacyjna logia, zwieńczona dwiema wieżyczkami, przykrytymi hełmami. Od strony centrum miasta widać przede wszystkim zwyczajne prostokątne ściany, pełne otworów mocujących niegdyś rusztowania. O tym, że miały one zniknąć, świadczą fragmenty okładziny kamiennej parteru fasady, wychodzącej w stronę katedry. Obramienia otworów okiennych i drzwiowych zdobią monogramy ‘FD’ i ‘Fe Dux’, oznaczające oczywiście księcia Federica.
Dopiero przekraczając portal wejściowy możemy doświadczyć piękna i harmonii tej budowli. Główny dziedziniec – Cortillo d’Onore – zbudowany jest na planie czworoboku. Dolną kondygnację tworzą arkady wsparte na kolumnach, które w wyższych kondygnacjach przechodzą w pilastry. Także osie okien nachodzą na siebie, a otwory okienne kolejnych kondygnacji zmniejszają się proporcjonalnie do wysokości pięter. Zarówno Giorgio Vasari, jak i XX-wieczni historycy architektury Peter Murray i David Watkin, określali Cortillo d’Onore jako idealny, doskonały i najpiękniejszy dziedziniec renesansowy we Włoszech.
Zachowały się także oryginalne wnętrza, ktorych część jest przypisywana Sieneńczykowi – Francesco di Giorgio Martiniemu. Większość z nich mieści obecnie Galerię Nazionale della Marche, oczywiście najważniejsze muzeum tego regionu. Znajdują się tu dzieła, których reprodukcji nie może zabrakną w żądnej szanującej się książce o historii sztuki. Niewątpliwie najsłynniejszy z nich to zagadkowe ‘Biczowanie’ Piero della Francesci. Kolejny to 'Miasto Idealne', przypisywane obecnie Luciano Lauranie (a niegdyś także Pierowi della Francesca) oraz cykl ‘Legenda o sprofanowanej Hostii’ Paola Uccella. Ostatnie dzieło opisał w znakomitym opowiadaniu nieoceniony Gustaw Herling-Grudziński. Nie sposo przeoczyć także obrazu Rafaela - 'La Muta'.
Wreszcie doszliśmy do studiolo, czyli gabinetu, gdzie Federico przechowywał część swojej bezcennej biblioteki. Dekorację pomieszczenia zaprojektował m.in. Boticelli, a wykonano ją w intarsjowanym drewnie. Niestety, pomieszczenie jest bardzo ciemne (podobnie jak kaplica) i trudno było wykonać jaką fotkę dobrej jakości. Stąd zamieszczony link do ciekawej prezentacji.
Po zaspokojeniu potrzeb kulturalnych, śladami księcia Federico, ze studiolo udaliśmy się przez sąsiednie pomieszczenie do loggii, widzianej z zewnątrz murów obronnych. Została zaprojektowana dokładnie w miejscu, skąd roztacza się najpiękniejszy widok na okolicę. Typowa renesansowa harmonia cywilizacji z naturą ;-).
Dodatkową atrakcją Palazzo Ducale jest znajdująca się w nim kawiarenka, w której w porze lunchu można smaczny i niedrogi posiłek. Podobno jej powstanie spowodowało, że pałac zaczęli odwiedzać także Włosi, a nie tylko zagraniczni turyści ;-).
