Podróż Gemona del Friuli 1999 - Laboratorio Internazionale della Comunicazione

Laboratorio Internazionale della Comunicazione (zwany po prostu Lab), to kontynuacja kursu języka włoskiego dla cudzoziemców, organizowanego przez mediolański Universita Cattolica di Sacro Cuore od 1963 roku. Byłam stypendystką kursu w 1976 roku, gdy siedzibą był średniowieczny zamek Castello Brandolini w Cison di Valmerino, Veneto (patrz podróż Castello Brandolini).

W 1980 roku prof. Bruno de Marchi przekształcił wakacyjny kurs językowy w nową, unikalną we Włoszech formę - kurs kultury i języka, i tak powstalo Laboratorio Internazionale della Comunicazione. Od tego też czasu siedzibą Lab został region Friuli Venezia Giulia (początkowo miasta Trieste, Udine, Gorizia, Cividale e Tolmezzo, a od 1989 roku Gemona del Friuli.

W ten sposób kurs przestał za główny cel stawiać naukę języka, a zajął się elementami kultury, takimi jak literatura, film, muzyka, historia, teatr, dziennikarstwo i inne. Podczas trwania Lab przeprowadzane są seminaria z udziałem naukowców, pokazy filmowe, zapraszani są włoscy artyści, kwitnie także oczywiście życie towarzyskie... Organizowane są cotygodniowe wycieczki, spektakle i pikniki, oraz mecz piłki nożnej Professori x Studenti.

Na koniec kursu przeprowadzane są egzaminy z kilku przedmiotów, a warsztaty urządzają wystawy.

Kursanci mieszkają w gościnnych rodzinach Gemony, a gospodarze - ciekawostka - nie otrzymują żadnego wynagrodzenia, jedynie zwrot kosztów! Dla rodzin jest to często niezwykła okazja do poznania przybyszy i zaoferowania im wszelkiej pomocy i życzliwości, niejednokrotnie prześcigają się w gościnności, organizują wycieczki i spotkania, zastępując swym gościom rodziców.

Lab przyjmuje osoby o udokumentowanej, biegłej znajomości języka włoskiego, trwa 5 tygodni. Osoby zainteresowane znajdą więcej informacji na ten temat tutaj

Kranj - Tarvisio - Gemona... Autobus jedzie krętą drogą przez surową, kamienistą okolicę, często wzdłuż górskich rzek. Powietrze jest surowe, choć gorące.

Friuli... Ilekroć mówię komuś o Friuli, z reguły spotykam się z pytaniem - a co to? A przecież każdy kto wjeżdża do Włoch, przejeżdża przez Friuli.

Friuli Venezia Giulia - autonomiczny region, stolica Trieste. Rzecz charakterystyczna, tablice z nazwami miast, rzek itp najczęściej pisane są po włosku i w dialekcie friuli. W dialekcie wydaje się książki, poezje, bajki. Mieszkańcy rozmawiają ze sobą w dialekcie, a wtedy nic nie rozumiesz, niezależnie od tego jak dobrze znasz włoski... 

Dojeżdżamy, wysiadam rozglądając się, za moment podchodzi szczupły chłopak, przedstawia się: sono Piero, Lab? - i za następną chwilę ja, oraz kilka jeszcze innych osob jedziemy multiplą do sekretariatu Laboratorium. I za następny moment - jestem w stołówce, gdzie witam się z Brunem i jego córką.

- Jak podróż, wszystko dobrze? - A, podróż? No, wszystko w porządku, choć na trzy godziny przed odjazdem ukradli mi samochód, ale pół godziny później się znalazł, potem pociąg do Wiednia miał trzy godziny spóźnienia, bałam się że nie złapię połączenia, ale się udalo - i jestem... W oczach Bruna na zmianę pojawia się przerażenie i uśmiech. Oj, znamy się od lat...

Po obiedzie dostaję przydział pokoju w domu 3 km od siedziby Lab, oraz ... rower. Od tej pory będę się poruszać na rowerze... Patrząc na różnice poziomów w miasteczku mam wątpliwości, ale  ... podejmuję wyzwanie...

Zaczyna się Lab...

Jadąc tam po 23 latach nie oczekuję cudów. Nie da się wejść jeszcze raz do tej samej rzeki...

Wtedy, w Castello, byłam nurtem tej rzeki. Czułam się w żywiole, w centrum wszystkiego. Żyłam na 100 procent. Teraz ... jestem dinozaurem. Nie, nie jestem jedyna w wieku dinozaura, jest nas parę osób. Ale jakoś tak, czuję się na uboczu. Ci wszyscy ragazzi, niezależnie od pochodzenia, są ogniem, wirującym płomieniem. Rozumieją się bez słów, mają to samo poczucie humoru, chodzą tymi samymi ścieżkami, czują tymi samymi zmysłami. Ja jakoś tak ... inaczej. Choć pracuję z młodymi kolegami i mam z nimi świetny kontakt, tutaj jakoś nie potrafię zaskoczyć. Trudno, co zrobić.

Laboratorio wydaje gazetę La Gazzetta del Gamajun. W pierwszej gazecie naszego kursu ukazuje się mój artykuł pod tytułem C'era una volta un Lab di 23 anni fa. (Był sobie pewnego razu Lab 23 lata temu).  Przywiozłam też zdjęcia z Castello Brandolini, zdjęcia grupowe, na których można było zobaczyć paru dzisiejszych profesorów w wersji sprzed 23 lat...  Urządzam coś w rodzaju gazetki ściennej, cieszącej się sporą popularnością. A potem - zabieram się do nauki...

To co mnie przeraża od samego początku, to egzaminy. Egzaminy to mój największy stres, moja tortura. A co będzie, jak nie zdam?... Wybrałam film, muzykę i literaturę. Filmy z laboratoryjnej wideoteki są wyświetlane dwa razy w tygodniu, ja z reguły oglądam każdy dwukrotnie. To  dla mnie wspaniały festiwal włoskiego filmu, zanurzam się w nim po szyję...

Należałoby teraz opowiedzieć o gościnnej Gemonie...

Gemona del Friuli (Glemone w dialekcie friuli) to niewielkie miasteczko położone na południe od wzgórz Carnia.

W 1976 roku zostało niemal całkowicie zniszczone przez trzęsienie ziemi, które kilkoma wstrząsami od maja do września zdewastowało Friuli. W Gemonie zginęło wówczas ponad 1000 mieszkańców. Niezwykle ciekawe nagranie na ten temat znajduje się tutaj. Chłopak nagrywał właśnie na magnetofon przez mikrofon muzykę Pink Floyd, kiedy  nastąpił wstrząs. Powstał w ten sposób unikalny zapis...

Po trzęsieniu ziemi natychmiast wzięto się za odbudowę miasta i całego regionu. Chodząc po Gemonie często widywałam zdjęcia - bezpośrednio po trzęsieniu - i teraz...

Mnie z historią Gemony i Friuli wiąże coś niewypowiedzianego... W 1976 roku byłam przecież w Cison di Valmerino (Veneto), całkiem niedaleko, a w sierpniu wracałam pociągiem z Rzymu do domu. Kiedy pociąg stał w Udine pamiętam, bałam się - wiedziałam, że to zdarzyło się niedawno trzęsienie ziemi. A przecież najsilniejszy wstrząs miał nadejść dopiero we wrześniu...

Dziś Gemona to spokojne, ciche miasteczko - dużo bardziej ciche oczywiście bez nas. Uliczki są czyste, trotuary wypolerowane, błyszczące, czasami ma się wrażenie, że zostało odrestaurowane z pewną przesadą... Na wzgórzu o stromych zboczach położone jest wiernie odbudowane zabytkowe centrum. Odbudowano także romaństo-gotycką katedrę.

Chodząc po mieście trzeba cały czas się wspinać lub schodzić... 

Na północ od Gemony, po obu stronach zimnej rzeki górskiej Tagliamento znajduje się Carnia, przechodząc na wschód w Alpi Carniche  (Alpy Karnijskie), a na zachód w Alpi Giulie (Alpy Julijskie) - całkiem nie znane nawet Włochom.

Gemona jest ładnym, ciekawym miasteczkiem. Muszę przyznać jednak, że mieszkając tam 5 tygodni, nie dysponując samochodem czasami miałam ochotę gdzieś się wyrwać...

Moje jakby odizolowanie od reszty kursantów jest spowodowane prawdopodobnie nie tylko różnicą wieku, ale także faktem, że pobyt tutaj jest okupiony sporym poświęceniem, nie tylko moim, ale całej mojej rodziny...

Moje dzieci są samodzielne, ale nigdy jeszcze nie były tyle czasu same. Moi rodzice wymagają pomocy, a mieszkają w innym mieście. Okazuje się że tata wymaga operacji. Kto się wtedy zajmie mamą? Jestem tutaj, a jednocześnie muszę podejmować decyzje, dawać rady, pomagać w sprawach codziennych, czasem prostych i błahych, a czasem całkiem poważnych.

Na szczęście jest możliwość korzystania z internetu, co w 2010 roku wydaje się sprawą oczywistą, jednak 10 lat temu - niekoniecznie. Gdyby nie internet, nie wiem czy nie zdecydowałabym o powrocie. Mamy dostęp do pracowni komputerowej w szkole, oddalonej o 15 minut drogi rowerem. Czasem do komputerów jest kolejka. Podczas długiej przerwy nie udaje się zdążyć. Jeżdżę więc tam podczas przerwy obiadowej i czasem kontakt z rodziną wymaga zrezygnowania z jobiadu. Ale dzięki temu na bieżąco wiem co się dzieje i moje dzieci mają mnie cały czas blisko.

Jestem jednak rozdarta - głowa tu, a serce w domu. Rozwiązuję domowe problemy słuchając wykładów o muzyce Ennio Morricone, o powieściach De Leddy, o filmach Mazzacurati... W wolnych chwilach jeżdżę na rowerze po okolicy, a w głowie wciąż dom... Brak mi tej beztroski sprzed lat... Męczy mnie też poczucie winy wobec dzieci. Ale trudno, podjęłam się tego zadania więc je wykonam, taka jest decyzja moja i reszty rodziny - jestem im za to bardzo wdzięczna...

Wenecja...

Cóż powiedzieć. Uwielbiam tam wracać. Podczas tej wycieczki szukałam ciekawych miejsc - ponad godzinę spędziłam na przykład przed szpitalem, obserwując "ruch chorych", przybywające ambulanse wodne, a nawet wyprowadzenie zwłok do pogrzebowej łodzi, płynącej na cmentarną wyspę.

Zamieszczam tutaj zdjęcia nie tylko z tej wycieczki, ale też z 1998 roku, kiedy to po 22 latach wróciłam do Włoch i ponownie odwiedziłam Wenecję. Trochę mnie kusi żeby tu dodać też zdjęcia sprzed 23 lat - ale nie wiem...

O Wenecji się nie mówi, Wenecję się chłonie...

Oprócz wykładów i zajęć językowych mamy także warsztaty. Początkowo myślałam, że wybiorę warsztat dziennikarski. Kiedy jednak dowiedziałam się, że ma być prowadzony warsztat rękodzielniczy, z głównym naciskiem na pracę w glinie, oczami wyobraźni zobaczyłam moje odwieczne marzenie: usiąść przy warsztacie garncarskim, wprawić go w ruch i rękami formować naczynia! Wydawało mi się to zawsze czymś magicznym - dlatego decyzja - wybieram rękodzieło (la bottega dell'artigianato).

Warsztat prowadzi Mila, nauczycielka sztuki z Gemony. Okazuje się, że nie będziemy pracować na warsztatach garncarskich. No, co robić, trudno. Mila ma jakiś pomysł, chce żebyśmy na wystawę końcową przygotowali rozpalone w piecu maski - to ma być taki pokaz światła i sztuki. 

Przynosi więc glinę i prosi, abyśmy ulepili maski. Początkowo wygniatam placuszek, w którym robię otwory - oczy. Mila pokazuje mi jak inaczej można formować glinę: bierze kulę miękkiej elastycznej gliny i palcami, naciskając formuje na niej kształty. Widzę na kuli gliny uśmiech - biorę od niej glinę - i już wiem... Jestem zafascynowana! Glina ożywa pod moimi palcami! Wystarczy jeden nacisk, jeden ruch, i w bezkształtnej masie pojawia się życie. Smutek, strach, radość... To się dzieje samo! Naciskam, gniotę i patrzę jaki wyraz ma glina, a potem staram się jedynie ten wyraz dopracować...

Od tej pory robię maski. Inni bawią się robiąc kubeczki, spodeczki, malują wypalone naczynia. Ja nic innego nie robię, tylko maski. Jestem jak w transie, nigdy dotąd nic takiego nie robiłam... Pierwsze maski są bardzo prymitywne, choć mają sporo wyrazu. Każda następna jest lepsza... I tak do końca Laboratorium na warsztatach robię maski, potem je wypalamy, potem robię nowe. W ten sposób powstalo 13 masek. (cdn).

Kilka zdjęć z meczu studenti x professori, gdzie wszyscy kibicowali zajadle - ale nie pamiętam, kto wygrał:)

Na wieczorku, gdzie zaproszono nas oraz rodziny u których mieszkaliśmy, było bardzo wesoło. Mieliśmy też szczególną atrakcję...

Udało się zdać egzaminy, okupione prawdziwym kuciem, nerwami, nieprzespanymi nocami. Tak bardzo chciałam fare bella figura (dobrze wypaść), szczególnie wobec Bruna, u którego zdawałam egzamin z filmu. Bruno, krytyk filmowy, teoretyk kina wie na ten temat wszystko. Podejrzewam, że nie oblałby mnie z przyjaźni, ale najbardziej na swiecie pragnę, żeby był ze mnie zadowolony. I chyba jest, na szczęście ...

Teraz przyszła pora na wystawy warsztatów. Od pewnego czasu realizuję pewien plan - nie jestem pewna czy mi się uda, ale chcę spróbować. Robię to w absolutnej tajemnicy... Lepię maskę, już któryś raz zaczynam, niezadowolona z efektu. Tym razem chyba będzie to. Nikomu nie mówię, co robię. Do tej pory moje maski są gniewem, radością, strachem. Teraz to będzie ktoś...

W pewnym momencie Mila podchodzi do mojego stołu, patrzy uważnie i mówi - ależ to jest ... il direttore! - Udało się - myślę! Rozpoznała, zobaczyła bez najmniejszych podpowiedzi, nie wiedząc nawet, że maska którą teraz robię ma przedstawiać KOGOŚ. 

Podczas prezentacji czekam na moment, kiedy Bruno sam zobaczy maski. O niczym nie wie, nic mu nie mówiłam. Śledzę wzrokiem jego kroki. Zbliża się do gabloty gdzie wystawione są maski, patrzy, i nagle - udało się! Jest poruszony, pokazuje palcem!

Ta chwila, to przeżycie, to coś czego nigdy, nigdy nie zapomnę...

Nie mogę nie opowiedzieć o tym niezwykłym człowieku, bez którego nie byłoby Laboratorium, nie byłoby tego wyjazdu, bez którego świat byłby uboższy.

Urodził się w Trieście, pracował i mieszkał w Mediolanie, ale Friuli to była jego ziemia, tam się najlepiej czuł, dlatego tam zakotwiczył swoje dzieło - Laboratorio Internazionale della comunicazione. Profesor teorii kina, krytyk filmowy, humanista, przyjaciel wielu...

Chcę powiedzieć o jednym aspekcie jego życia a kto wie, może komuś ta opowieść pomoże - uwierzyć?

Podczas inauguracji Laboratorium na podium staje Bruno De Marchi, il direttore. Zaczyna mówić najpierw bez kartki, potem czyta. Jednak ma problemy ze sformulowaniem słów, zaczyna mówić urwane słowa, niezrozumiałe. Kursanci patrzą na siebie, zaskoczeni... Milknie.

Do podium podchodzi jeden z profesorów. Mówi, że Bruno kilka lat temu doznał wylewu, który zaatakował go w niezwykle bolesny dla tego człowieka sposób - doznał afazji. Wylew zaatakował jego mowę. To powoduje, że mówienie jest dla niego niezwykle trudne i stresujące. Jednak Bruno myśli tak samo jak my wszyscy, pisze, pracuje, wykłada i jest dyrektorem Laboratorium.

Wszyscy studenci słuchają tych objaśnień w milczeniu, a następnie zaczynają klaskać.

Wiem o problemach mojego przyjaciela odkąd spotkałam go po latach rok wcześniej. Rozmawialiśmy wiele na ten temat. Obserwowałam jego nieludzkie wysiłki, jego walkę ze sobą żeby powiedzieć najprostsze zdanie. Miewał dni lepsze i gorsze, ale nigdy nie było takiego dnia, żeby mówienie nie sprawiało mu trudności. Znam go i wiem, że wolałby nie móc chodzić, nie mieć władzy w rękach, ale mówić... Pisać mu było trochę łatwiej, ale i tak była to walka, walka wagi ciężkiej... On najczęściej słyszał swoje błędy, ale każda próba poprawienia się była nieudana. Czasem chciało mi się płakać gdy byłam świadkiem jego walki o słowa, ale nie mogłam okazać współczucia ani mu pomagać, bo wtedy czuł się bezsilny. Jego siła woli i godność z jaką znosił to swoje cierpienie jest godna największego uznania...

Myślę, że historia mojego przyjaciela może dodać sił ludziom, mającym takie, lub inne problemy. Może też pomóc innym wiele zrozumieć: Bruno do końca życia czynnie pracował, pisał artykuły i książki, prowadził wykłady i ćwiczenia ze studentami uniwersytetu... Kiedy nie mógł się porozumieć, przekazywał studentom swoje materiały na piśmie, a sam kierował dyskusją.

Mam wielkie uznanie dla niego, ale też i dla tych, którzy nie powiedzieli - nie! Myślę, że kontakt studentów z profesorem mającym problemy z mówieniem był dla nich wielkim, bogatym doświadczeniem życiowym - tak na uniwersytecie, jak i w naszym Laboratorium.

Bruno De Marchi zmarł nagle 24 kwietnia 2005, a w sierpniu tegoż roku został uznany honorowym obywatelem Gemony ...