Podróż Moje Podlasie (5)

Chociaż Łuków stanowi bramę Podlasia i podobnie jak pobliski Radzyń, od XIX wieku jest zaliczany do tego regionu, to historycznie należał on do Małopolski. Nazwa miasta początkowo określała miejsce położone na terenie podmokłym (łuk = łęg, ług).  Pojawia się ona po raz pierwszy w dokumencie księcia Bolesława Wstydliwego z 1233 roku. W połowie tego stulecia, książę ów sprowadził do nadgranicznej kasztelanii łukowskiej zakon templariuszy i uzyskał zgodę papieża na utworzenie biskupstwa misyjnego, które wszakże istniało jedynie 3 lata. Do czasu zawarcia unii krewskiej w 1385 roku miasto było wielokrotnie niszczone przez najeżdżających te ziemie Prusów, Tatarów, Jaćwingów i Litwinów. W roku 1369 król Kazimierz III Wielki nadał Łukowowi prawa wolnego miasta, zaś 34 lata później Władysław II Jagiełło dodał regulacje, oparte na prawie magdeburskim. 

Rozwój miasta był zakłócany przez częste pożary (w latach 1517, 1528 i 1533), lecz pomimo tego, w wieku XVI i w I połowie wieku XVII Łuków przeżywał okres największego rozkwitu. Był znanym ośrodkiem rzemiosła (zwłaszcza sukiennictwa) i handlu. Sytuację zmieniły diametralnie czasy "potopu szwedzkiego", które przyniosły upadek miasta. Ożywienie gospodarcze przyniosło dopiero następne stulecie. Łuków ponownie stał się kasztelanią, jednak korzystną passę przerwał tragiczny pożar w 1782 roku, w wyniku którego liczba mieszkańców miasta zmniejszyła się prawie o połowę. 

Po rozbiorach, Łuków znalazł sie początkowo w zaborze austriackim, by w epoce napoleońskiej wejść w skład Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim, począwszy od roku 1815 - w skład zależnego od Rosji Królestwa Polskiego. W okresie niewoli postępował powolny gospodarczy upadek miasta. Ponowne ożywienie przyniosła dopiero budowa linii kolejowych w końcu XIX wieku. Należy podkreślić, że łukowianie często wykazywali się postawą patriotyczną, popierając czynnie powstania narodowe i uczestnicząc w konspiracji przeciw zaborcom  (działalność Karola Levittoux i Związku Patriotycznego). Miasto i okolice były także terenem działalności oddziałów ruchu oporu, głównie AK, BCh i NSZ w czasie ostatniej wojny. Tragiczne żniwo II wojna światowa zebrała wśród ludności żydowskiej, która stanowiła znaczną część mieszkańców Łukowa. Po II wojnie światowej do rozwoju miasta przyczyniło się powstanie zakładów mięsnych i obuwniczych.

Wieś Ulan została założona najprawdopodobniej w II połowie XIV wieku, gdy po unii polsko-litewskiej, zawartej w Krewie w 1385 roku, północno-wschodnie tereny ówczesnego województwa sandomierskiego, dotychczas pustoszone przez Jaćwingów, Litwinów i Prusów, stały się wreszcie dość bezpieczne.

Prawdopodobnie już wcześniej w miejscu tym istniała osada obronna, której śladem może być rozpoznawalne do dziś grodzisko. Od początku swego istnienia aż po kres I Rzeczypospolitej Ulan był wsią królewską. Pierwsza wzmianka na jego temat pojawia się w dokumencie z 1418 roku, sporządzonym przez biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. W owym czasie podobno istniał już w Ulanie drewniany kościół, stanowiący filię świątyni parafialnej w Łukowie, a w roku 1425 zbudowano tu nowy, również drewniany kościół. Faktem świadczącym o rozwoju wsi było erygowanie parafii parafii w Ulanie, co miało miejsce około 1440 roku.

Trzydzieści lat później, Jan Długosz w swojej Liber beneficiorum wspomniał o istnieniu w Ulanie drewnianego kościoła p.w. św. Małgorzaty. W kolejnych wiekach Ulan był często wspominany w rozmaitych dokumentach królewskich. W XVI wieku na terenie wsi istniało - jak wynika z zapisów rejestrów i dokumentu z lustracji dóbr królewskich - aż 5 karczm i młyn. Wieś była wówczas i w czasach późniejszych oddawana w dzierżawę przedstawicielom stanu szlacheckiego.

Lata "potopu szwedzkiego" przyniosły wyludnienie Ulana i upadek wsi. Poprawę koniunktury przyniosła II połowa XVIII wieku. W 1771 roku rozpoczęła się budowa nowego, tym razem murowanego kościoła. Po utracie niepodległości przez Polskę Ulan znalazł się w zaborze austriackim, a w czasach napoleońskich wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Na mocy dekretu władz Księstwa, wydanego w 1809 roku, został jednowioskową gminą. Po upadku Powstania Listopadowego folwark w Ulanie, stanowiący dawniej własność królewską, został przyłączony do majoratu (czyli dużego kompleksu dóbr rządowych) w Kąkolewnicy i przekazany carskiemu generałowi Teodorowi Paniutinowi. W okresie Powstania Styczniowego Ulan leżał na obrzeżach obszaru działania oddziałów ks. Stanisława Brzóski, jednak nie był terenem intensywnych działań partyzanckich. Na przełomie XIX i XX wieku istniał w Ulanie młyn napędzany spalinowym motorem, który pełnił także funkcję małej lokalnej elektrowni.

Na początku XX wieku gminę Ulan zamieszkiwało około 5.000 osób. Po klęsce wrześniowej 1939 roku, w Ulanie władzę przejęli hitlerowcy. Kierowany przez nich urząd gminy stał się organem gospodarczych represji: egzekwował obowiązkowe dostawy płodów rolnych, tworzył listy osób kierowanych na roboty przymusowe do Niemiec itp. W okolicy działały wówczas oddziały AK i BCh, prowadzące wiele akcji przeciw okupantom.

Po wojnie, w 1954 roku zlikwidowano gminę, którą przywrócono ponownie w 1973 roku. Dzięki statusowi siedziby gromady, a później gminy, Ulan mógł się w ostatnim półwieczu dynamicznie rozwijać. Powstały takie instytucje jak urząd gminy, bank, posterunek policji, pawilon handlowy, ośrodek zdrowia, apteka, dom kultury, biblioteka, szkoła, liczne sklepy i zakłady usługowe oraz obiekty gminnej spółdzielni, dzięki czemu wieś ta z typowo rolniczej przeobraziła się w miejscowość o charakterze niemalże małego miasteczka.

W Ulanie chcieliśmy obejrzeć kościół św. Małgorzaty Panny i Męczennicy, co udało nam sie jedynie częściowo, gdyż wnętrze było, niestety, niedostępne.

Napływ osadników na ziemie, leżace w pobliżu dzisiejszego Radzynia Podlaskiego, rozpoczął się na większą skalę dopiero po zawarciu polsko-litewskiej unii w Krewie w 1385 roku. Wcześniej, tereny te, stanowiące pogranicze Mazowsza, Małopolski i Wielkiego Księstwa Litewskiego, były narażone na częste najazdy ze wschodu, co nie sprzyjało stałemu osadnictwu.

Najstarsze zapisy i przekazy mówią, że pierwotna nazwa osady, która dała początek miastu Radzyń, brzmiała Kozirynek (dużą rolę w życiu osady odgrywał handel kozami). Nazwa Radzyń pojawia sie po raz pierwszy dopiero pod koniec XVI wieku (w 1580 roku). Nieco wcześniej, w połowie XV wieku, właściciele okolicznych wsi, Cebulkowie, ufundowali w Kozirynku Starym kościół drewniany, a w 1456 roku biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki erygował pierwszą parafię w dzisiejszym Radzyniu. Dwanaście lat później, w roku 1468, podkomorzy lubelski Grot z Ostrowa dokonał lokacji miasta na prawie magdeburskim. Stanowiło ono królewszczyznę i było dzierżawione przez kolejnych posesorów. W połowie XVI wieku byli nimi Mniszchowie, którzy zbudowali tu późnorenesansowy kościół p.w. Świętej Trójcy. Kolejni królowie (Zygmunt I Stary, Zygmunt II August, Władysław IV Waza, Jan III Sobieski) nadawali Radzyniowi przywileje, zwiększające uprawnienia mieszczan i zapewniające korzystniejsze warunki dalszego rozwoju miasta. Ostatni z wymienionych wyżej władców przekazał Radzyń wraz z jego dobrami w wieczysta dzierżawę podkanclerzemu Stanisławowi Antoniemu Szczuce. W tym okresie powstały w mieście także świątynie innych wyznań: cerkwie prawosławna i unicka oraz synagoga.

Rozwój Radzynia uległ zahamowaniu w wyniku wojen, przetaczających się przez Rzeczpospolitą w II połowie XVII wieku i w pierwszych latach następnego stulecia. Od roku 1741 do końca XVIII wieku, Radzyniem władali Potoccy. Generał Eustachy Potocki wzniósł w mieście rokokowy pałac, zaprojektowany przez nadwornego architekta królów polskich Jakuba Fontanę. Po rozbiorach, Radzyń znalazł się początkowo pod zaborem austriackim, później w czasach napoleońskich - w Księstwie Warszawskim, a po kongresie wiedeńskim - w Królestwie Polskim. W roku 1867 miasto zostało stolicą powiatu, co podniosło jego rangę i stymulowało rozwój gospodarczy. Powstały wówczas młyny, gorzelnia, mydlarnia, tartaki, warsztaty szewskie, krawieckie, kuźnie i stolarnie. Po uwłaszczeniu chłopów wzrosła produkcja rolna, a wybudowanie linii kolejowej wpłynęło także na ożywienie gospodarcze. Mieszkańcy Radzynia brali czynny udział w powstaniach: kościuszkowskim, listopadowym i styczniowym, rewolucyjnych wystąpieniach z lat 1905-1907 oraz w tworzeniu II Rzeczypospolitej. Szczególnie ostro byli prześladowani przez władze carskie mieszkający na Południowym Podlasiu unici. Do krwawej rozprawy z nimi doszło w 1874 roku w pobliskim Drelowie, gdzie od kul rosyjskich żołnierzy zginęło - podobnie jak w położonym koło Janowa Podlaskiego Pratulinie - kilkunastu mieszkańców wsi. 

W czasie trwania I wojny światowej, utworzono w mieście szkołę średnią, z której powstało obecne radzyńskie liceum ogólnokształcące. U zarania niepodległości bardzo czynną działalność prowadziła radzyńska POW, która stoczyła w 1918 roku krwawy bój z niemiecką załogą wojskową. Po odzyskaniu niepodległości, ówcześni właściciele Radzynia, Szlubowscy, ofiarowali na własność skarbowi państwa bardzo wówczas zniszczony pałac. W całym okresie międzywojennym był on siedzibą starosty powiatowego, a w czasie okupacji - siedzibą administracji niemieckiej. W czasie okupacji wielu obywateli Radzynia zginęło w obozach koncentracyjnych, a szereg osób rozstrzelano za działalność w ruchu oporu. Zagładzie uległa niemal cała żydowska ludność miasta. Ruch podziemny organizował się najpierw w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), później w AK i BCh. Radzyński Obwód Armii Krajowej zaliczany był do najlepszych w całym Okręgu Lubelskim AK. Liczne i sprawne w bojach były też oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, współpracujące z partyzantką AK-owską. Radzyń został wyzwolony 23 lipca 1944 roku przez wojska I Frontu Białoruskiego marszałka Konstantego Rokossowskiego.

Podczas krótkiego pobytu w Radzyniu zwiedzamy piękny XVII-wieczny kościół św. Trójcy oraz oglądamy z zewnątrz pałac, wzniesiony przez Eustachego Potockiego (wnętrze nie jest udostępnione do zwiedzania, gdyż mieszczą się w nim różne instytucje). Spacerujemy także po parku pałacowym.

W Radzyniu Podlaskim dowiadujemy się o katastrofie samolotu prezydenckiego. Pierwsze wiadomości nie są jeszcze pewne. Radio podaje, że prawdopodobnie zginął Prezydent RP wraz z małżonką, później potwierdza się najgorszy scenariusz. Nikt nie przeżył. W miarę jak napływają wiadomości wyłania się obraz i skala tragedii. Straszne! Widzimy, jak w każdej mijanej miejscowości wywieszane są biało-czerwone flagi spowite kirem. Ludzie rozmawiają o tragedii i są naprawdę wstrząśnięci.

Kolejnym etapem podróży były Siemiatycze. Ponieważ w mieście tym byliśmy już kilkakrotnie wcześniej, nie zwiedzaliśmy tym razem jego najciekawszych zabytków takich jak barokowy kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP i XIX-wieczna cerkiew prawosławna p.w. św. św. Apostołów Piotra i Pawła. Przy wyjeździe z miasta w kierunku Kleszczeli uwagę naszą przyciągnęła natomiast nowa cerkiew prawosławna p.w. Zmartwychwstania Pańskiego, którą odwiedziliśmy.

Jeśli chodzi o same Siemiatycze, to historia miasta sięga XV wieku. W latach 30. tego stulecia została zbudowana tu cerkiew p.w. św. Trójcy, a wokół wzgórza cerkiewnego uformowała się osada. Obecnie na miejscu dawnej w/w cerkwi stoi cerkiew p.w. św.  św. Apostołów Piotra i Pawła, wzniesiona w 1866 roku. W roku 1542 król Zygmunt II August nadał Siemiatyczom prawa miejskie. Na rok 1582 datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie miasta. Poważne straty (blisko 30% ludności) i zniszczenia są udziałem Siemiatycz w czasie "potopu szwedzkiego", ale - paradoksalnie - zniszczenie przez wojska Karola X Gustawa Mielnika i Drohiczyna sprawia, że mimo tych strat znaczenie Siemiatycz wzrasta. Kolejna klęska przychodzi w latach 1710-1711. Miasto i okolice dotyka wielka epidemia cholery. Wielu pozostałych przy życiu mieszkańców chroni się w pobliskiej cerkwi na górze Grabarce, która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 roku pieczę nad parafią katolicką p.w. Wniebowzięcia NMP przejmuje zgromadzenie misjonarzy. Zakładają oni szkołę oraz przytułek dla starców i kalek oraz prowadzą działalność charytatywną. W II połowie XVIII wieku właścicielką Siemiatycz zostaje księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska, która rozbudowuje miasto. 

Po utracie niepodległości przez I Rzeczpospolitą Siemiatycze trafiają początkowo pod władzę Prus, a począwszy od 1807 roku, na mocy traktatu tylżyckiego zostają włączone do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie Powstania Styczniowego pod Siemiatyczami dochodzi do jednej z wiekszych bitew (w dniach 6-7 lutego 1863 roku). Po zwycięstwie, Rosjanie w odwecie grabią i palą miasto. Całkowitemu zniszczeniu ulega wówczas pałac Jabłonowskich.

Na początku XX wieku społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% żydzi, 15% katolicy, blisko 10% prawosławni oraz nieliczni ewangelicy. W roku 1900, nieopodal zbudowanej 100 lat wcześniej synagogi, powstaje neobarokowy Dom Talmudyczny. Ludność żydowska stanowiła większość (około 65%) mieszkańców Siemiatycz również w całym okresie międzywojennym.

Po wybuchu II wojny światowej Siemiatycze zostaja zajęte przez wojska niemieckie, które po dwóch tygodniach przekazują je sowieckim sojusznikom. Po wybuchu wojny Niemiec z ZSRR miasto zostaje zajęte przez Niemców, którzy w utworzonym getcie zamykają ludność żydowską. Jej los dopełnia się w następnym, 1942 roku w obozie zagłady w Treblince, dokąd okupanci wywożą mieszkańców likwidowanego getta. Oprócz tak wielkich strat ludzkich, Siemiatycze w czasie wojny tracą 60% zabudowy mieszkalnej i około 50% budynków użyteczności publicznej. Po wojnie, w latach 1952-1975 miasto staje się siedzibą powiatu, który zostaje ponownie reaktywowany w 1999 roku.

Żerczyce to niewielka miejscowość położona niedaleko Siemiatycz, przy drodze do Kleszczeli i Hajnówki. Źródła historyczne wspominają Żerczyce (wówczas znane jako Żerdczyce), jako wojskowy posterunek, broniący głównego grodu, w tym wypadku Mielnika i miejsce bitwy, stoczonej przez drużynę księcia kijowskiego z Jaćwingami. Pozostałością po niej jest wysoki, zachowany do dziś kurhan, usypany za rzeką, obok samej miejscowości.

W Żerczycach zatrzymaliśmy się, aby obejrzeć (niestety tylko z zewnątrz) ładną prawosławną cerkiewkę, której patronem jest św. Dymitr Sołuński, głosiciel ewangelii z Salonik, który poniósł męczeńską śmierć na początku IV wieku. Cerkiew okala niewielki cmentarzyk.

W Kleszczelach nie sposób nie zatrzymać się choćby na chwilę. Gdy wjeżdża się od Siemiatycz, po lewej stronie drogi zwraca uwagę przepiękna, biało-niebieska prawosławna cerkiew p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Świątynia nie jest może bardzo stara - pochodzi bowiem z II połowy XIX wieku - ale jest naprawdę urocza. W jej sąsiedztwie znajduje się skwerek, na którym stoi pomnik króla Zygmunta I Starego, który w roku 1523 nadał Kleszczelom prawa miejskie. Naprzeciwko cerkwi p.w. Zaśnięcia NMP, po drugiej stronie drogi, stoi mniej efektowna ale starsza cerkiew, mająca za patrona św. Mikołaja, pochodząca z początku XVIII wieku.

Wkrótce po nadaniu Kleszczelom praw miejskich, na polecenie króla, erygowana została również parafia rzymsko-katolicka, a w 1544 roku zbudowano kościół uposażony przez królową Bonę. Świątynia nie zachowała się, niestety, do naszych czasów. Obecny kościół parafialny p.w. św. Zygmunta Burgundzkiego został zbudowany w pierwszej dekadzie XX wieku. W XVI wieku były w Kleszczelach także dwie cerkwie - św. Jerzego i św. Mikołaja. Cerkiew św. Jerzego spłonęła w 1924 roku, a cerkiew św. Mikołaja istnieje wprawdzie, ale w obecnym kształcie pochodzi już z XVIII wieku. Nie zachowały się także dwie istniejące w XIX wieku synagogi. Pierwsza z nich tzw. Stara Synagoga doszczętnie spłonęła w czasie pożaru w 1881 roku, druga zaś została rozebrana przez Niemców, wkrótce po zajęciu przez nich miasta w 1941 roku.

W czasie wcześniejszych dziejów, Kleszczele były dwukrotnie niszczone - po raz pierwszy przez wojska rosyjskie w 1659 roku, po raz drugi - przez wielki pożar w 1777 roku. Po rozbiorach miasto znalazło sie początkowo w zaborze pruskim, a w wyniku traktatu, zawartego przez Aleksandra I z Napoleonem Bonaparte w Tylży w 1807 roku, przeszło pod panowanie Rosji. W roku 1915 zostało zajęte przez Niemców, po wyparciu z tych terenów wojsk rosyjskich.

W okresie międzywojennym Kleszczele były małym, sennym miasteczkiem w powiecie bielskim, a po wybuchu II wojny światowej zostały zajęte przez Niemców, którzy przekazali je swoim wschodnim sojusznikom. W czasie okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 miasto zostało włączone do obwodu brzeskiego Białoruskiej SRR. Rok 1941 przyniósł zmianę okupanta - Sowietów zastąpili Niemcy. Wymordowali oni dużą część ludności Kleszczeli, którą stanowili Żydzi. Bezpośrednio po wojnie w rejonie miasta operowały oddziały antykomunistycznej partyzantki. W 1950 roku Kleszczele utraciły prawa miejskie, które odzyskały dopiero w 1993 roku, po 43 latach.

Hajnówka to wrota Puszczy Białowieskiej. Jest to zarazem ośrodek przemysłu drzewnego, odzieżowego i spożywczego i ważne regionalne centrum oświatowo-kulturalne. Działa tu Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej oraz stowarzyszenia tej mniejszości, która w Hajnówce stanowi prawie 27% mieszkańców. W mieście są organizowane znane w kraju i za granicą dwa międzynarodowe festiwale muzyki cerkiewnej - "Hajnówka" i "Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej", a koncerty festiwalowe odbywają się w mogącej pomieścić 5.000 osób prawosławnej cerkwi p.w. Świętej Trójcy, zbudowanej na początku lat 80. XX wieku wg projektu Aleksandra Grygorowicza i będącej jednym z najciekawszych przykładów współczesnej architektury sakralnej w Polsce. Cerkwi zresztą jest w Hajnówce kilka i poza XIX-wieczną świątynią na uroczysku Krynoczka, pozostałe - to budowle współczesne. Wszystkie z nich na pewno warto odwiedzić. Są również też kościoły katolickie, choćby fara p.w. Podwyższenia Krzyża Świetego i św. Stanisława Biskupa i Męczennika, zbudowana na przełomie lat 50. i 60. XX, dysponująca XIX-wiecznymi organami firmy "Schlag und Söhne", w której także organizowane są koncerty. Są też niewielkie świątynie protestanckie (baptystów i adwentystów). 

Jeśli idzie o dzieje Hajnówki, to wyrosła ona z osady straży leśnej, powstałej w końcu XVI wieku. Wowczas to, dobra królewskie podzielone zostały na dobra państwowe i stołowe. Puszcza Białowieska weszła do tych ostatnich, przeznaczonych na utrzymanie dworu królewskiego i z tego powodu była szczególnie chroniona. Większość źródeł podaje, iż nazwa miasta pochodzi od imienia strażnika Hayno (Hajno), osadzonego w uroczysku Skarbosławka w XVIII wieku. Istnieje też pogląd, że nazwa ta może  pochodzić od gwarowego zwrotu "uhaj", oznaczającego leśną polanę, na której wypasano krowy.

Po III rozbiorze Polski, Hajnówka wraz z Puszczą Białowieską weszła w skład zaboru rosyjskiego. Do czasu traktatu tylżyckiego z 1807 roku, leżała ona na granicy z zaborem pruskim. W czasie Powstania Listopadowego, w maju 1831 roku, zwycięską bitwę z Rosjanami stoczył w pobliżu Hajnówki oddział generała Dezyderego Chłapowskiego. Miały tu też miejce potyczki w czasie następnego zrywu w 1863 roku - Powstania Styczniowego. W roku 1888 Puszczę Białowieską włączono do posiadłości carskich, a kilka lat później do Hajnówki i Białowieży doprowadzono linię kolejową.

W czasie I wojny światowej , w 1915 roku, Puszczę Białowieską zajęli Niemcy. Zbudowali oni w Hajnówce dwa tartaki, fabrykę suchej destylacji drewna, węzeł leśnych kolejek wąskotorowych, warsztaty naprawcze i tory kolejowe służące do transportu drewna z Puszczy Białowieskiej.

Władze odrodzonej Polski przejęły Hajnówkę w 1919 roku. Po wojnie polsko-bolszewickiej została tu rozwiązana białoruska dywizja generała Bułak-Bałachowicza, której żołnierze osiedlili się w Hajnówce i Białowieży. W okresie międzywojennym osada rozwinęła się. Oprócz zakładów przemysłu drzewnego i warsztatów rzemieślniczych, zbudowano szkoły podstawowe, Państwową Szkołę Przemysłu Drzewnego, internat, dom kultury, robotnicze osiedla mieszkaniowe, powstała poczta, apteka, hotel, biblioteka publiczna, dwa kina, Spółdzielnia Spożywców "Społem", Kasa Chorych. Powstała parafia rzymsko-katolicka, a Żydzi zbudowali bożnicę i zorganizowali szkołę wyznaniową. Ludność prawosławna od 1925 roku miała kaplicę ("czasownię") w domu prywatnym. Ludność Hajnówki stanowiła wówczas etniczny konglomerat, gdyż zamieszkiwali ją Polacy, Białorusini, Rosjanie, Ukraińcy, Żydzi i Niemcy.

Wybuch II wojny światowej zahamował rozwój Hajnówki. W latach 1939-1941 była ona okupowana przez Rosjan, później - przez Niemców. W czasie pierwszej okupacji doszło do deportacji części ludności polskiej do stalinowskich łagrów i miejsc zesłania. Druga okupacja przyniosła zagładę ludności żydowskiej i represje wobec pozostałych mieszkańców, popierających ruch oporu. W lipcu 1944 roku Hajnówkę zajęły oddziały Armii Czerwonej. W latach 1945-1946 w rejonie Hajnówki operowały oddziały partyzanckie 5 Wileńskiej Brygady AK majora Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki", 3 Wileńskiej Brygady NZW, WiN i inne oddziały poakowskie. W styczniu 1946 roku partyzantom NZW udało sie na krótko opanować Hajnówkę.

Po zakończeniu działań wojennych odbudowano zniszczone zakłady, prtzebudowano większość ulic i rozwinięto infrastrukturę osady, która w 1951 roku otrzymała prawa miejskie, a trzy lata później stała się siedzibą powiatu, którą była do 1975 roku. Powiat został przywrócony w 1999 roku, po kolejnej reformie administracyjnej. Obecnie Hajnówka liczy około 26 tys. mieszkańców.

W czasie tego pobytu w Hajnówce ograniczyliśmy się do zwiedzenia dwóch nowych światyń prawosławnych, zbudowanych na przełomie XX i XXI wieku - cerkwi p.w. Narodzenia Jana Chrzciciela i cerkwi p.w. św. Dymitra Sołuńskiego. Zamierzaliśmy podjechać jeszcze do znanej nam z wcześniejszych wizyt cerkwi p.w. św. Trójcy, ale za sprawą miłego księdza Marka z cerkwi p.w. św. Dymitra nasza wizyta w tej świątyni znacznie przedłużyła się. Gdy w końcu pożegnaliśmy naszego rozmówcę było już ciemno i pozostał nam już tylko powrót do Warszawy.