Wizyta w Utopii
Południe. Rynek. Kot wygrzewa się na słońcu. Ktoś nieśpiesznie przejdzie. Atmosfera ciszy, spokoju i rozleniwienia. Nikt nie ma powodów do pośpiechu ani zdenerwowania. Znajdujemy się w renesansowym mieście idealnym.
Pienza, nieduże miasto niedaleko Sieny malowniczo położone w Val d’Orcia, miało realizować zasady idealnego mieszkania i rządzenia. Podobnie jak polski Zamość, wciela w życie renesansową utopię miasta idealnego, rozplanowanego zgodnie z zasadami proporcji, harmonii i geometrii, na planie centralnym – uważanym przez teoretyków humanizmu za kształt boski, idealny. Zaliczane do najlepszych przykładów renesansowej urbanistyki, prawie się nie zmieniło od XV wieku. Wraz z czterema innymi miastami (Castiglion d'Orcia, Montalcino, San Quirico d'Orcia, Radicofani) tworzy kompleks zwany Parco artistico, naturale e culturale della Val d'Orcia. Zabytki sztuki otoczone są tutaj przepięknym krajobrazem Val d’Orcia, a nad miastem góruje w oddali Monte Amiata.
Swoją wyjątkowość Pienza zawdzięcza pochodzącemu z niej Eneaszowi Sylwiuszowi Piccolominiemu, czyli wybranemu w 1458 roku papieżowi Piusowi II. To on przekształcił starą, wzmiankowaną po raz pierwszy już w 828 roku, wioskę Corsignano w renesansowe miasto idealne – Pienzę. Nowa nazwa pochodziła od imienia Piusa II. Był to niezwykle aktywny na scenie politycznej papież, który poświęcił swój pontyfikat walce z Turkami oraz reformie Kościoła (między innymi przywróceniu dyscypliny zakonnej), a oprócz tego zajmował się twórczością literacką – napisał komedię Chrysis, etnograficzno-geograficzną charakterystykę Europy i Azji, własne wspomnienia oraz wiele innych dzieł. Szerokie zainteresowania papieża kulturą i sztuką znalazły odzwierciedlenie w projekcie Pienzy, któremu poświęcił kilka stron swojej autobiografii.
Do realizacji swoich celów urbanistycznych Pius II zatrudnił jednego z najlepszych architektów owego czasu, Bernarda Rossellina, ucznia wybitnego renesansowego teoretyka sztuki i architekta, Leona Battisty Albertiego. Prace posuwały się niezwykle szybko: większość z nich wykonano w latach 1459–1464 (rok śmierci papieża). Jak wyznawał sam Pius II w swojej autobiografii, przedsięwzięcie było niezwykle kosztowne, a Rossellino prawie trzykrotnie przekroczył planowany budżet. Wysiłek jednak się opłacił, a miasto do dziś budzi podziw zwiedzających, historyków sztuki oraz architektów.
Centrum Pienzy stanowi Plac Piusa II (Piazza Pio II), w kształcie zbliżonym do trapezu, wokół którego rozmieszczone są najważniejsze budynki: katedra, Palazzo Piccolomini, Palazzo Borgia oraz ratusz. Pozostałe zabudowania powstawały wokół nich, według projektów Pietro Paolo del Porrina, wzorującego się na rozwiązaniach Rossellina. Na głównej osi placu znajduje się najważniejszy z punktu widzenia założenia budynek – katedra (pod wezwaniem Wniebowzięcia Marii), wzniesiona na ruinach XII – wiecznego kościoła Najświętszej Marii Panny. Aby zapewnić jednocześnie przestronną nawę i duży plac przed świątynią, jej apsyda została maksymalnie wyciągnięta w stronę wzgórza, co niestety ma fatalne konsekwencje – niestabilny grunt się osuwa, prowadząc do pęknięć ścian. Kościół zbudowany jest zgodnie z renesansowymi ideałami proporcji. We wnętrzu pierwsze, co zwraca uwagę, to oświetlenie – cała nawa jest dosłownie zalana światłem. Wpada ono przez ogromne okna, specjalnie zamówione przez papieża, który pragnął w ten sposób wyrazić symbolicznie ducha intelektualnego humanistycznego oświecenia. Co ciekawe, cały budynek wzorowany jest na jednym z austriackich kościołów, widzianych przez Piusa II w czasie jednej z jego podróży.
Palazzo Piccolomini został celowo rozplanowany tak, by pozostawał w związku ze znajdującą się po lewej stronie katedrą. Rustykowana, urozmaicona antykizowana fasada, z konsekwentnym zastosowaniem klasycznych porządków, wzorowana jest na znanym florenckim Palazzo Rucellai, przy którego realizacji pracował wcześniej Rossellino. Rezydencja była siedzibą spadkobierców Piusa II do 1968 roku. Można wejść do środka i zwiedzić sypialnię i bibliotekę.
Szczególnie godne uwagi są ogrody. Nieduże, rozmieszczone na tarasach, pomimo późniejszych zmian, zachowały wiele cech charakterystycznych dla ogrodów epoki renesansu. Znajdują się na południowej stronie budynku, od której zamyka je trójkondygnacyjna arkadowa loggia. Kwiaty rozmieszczone są na prostokątnych klombach otoczonych żywopłotem i drzewami owocowymi. Dodatkową dekorację stanowią pochodzące z końca XV wieku studnia, ozdobiona papieskimi symbolami: tiarą i kluczami oraz fontanna z girlandami kwiatowymi. W tych niedużych, choć pełnych uroku, ogrodach można spędzić wiele czasu, napawając się pięknym widokiem na całą Val d’Orcia i Monte Amiata.
Po lewej stronie katedry, naprzeciwko Palazzo Piccolomini, znajduje się Palazzo Borgia, obecna siedziba episkopatu. Budynek przeznaczony był pierwotnie dla Rodriga Borgii, późniejszego papieża Aleksandra VI. Po obejrzeniu centrum Pienzy, warto pospacerować trochę małymi uliczkami tego uroczego miasteczka tchnącego duchem XV wieku. Przejdźmy się także na Via delle Fonti, by obejrzeć Pieve di Corsignano, XI-wieczny kościółek, o ciekawej okrągłej wieży, w którym był chrzczony papież Pius II. Pienza słynie również z corocznych imprez: majowej Wystawy Kwiatów oraz sierpniowej Wystawy Sera. Podczas pierwszej z nich lokalne szkoły wystawiają w centrum miasta kompozycje floralne inspirowane renesansowymi. Druga, zresztą bardzo stara, tradycja sprawi, że nawet najbardziej oporni poczują się głodni, gdyż Pienza od wieków określana jest jako „stolica” sera owczego. Jak twierdzą miejscowi, mleko i sery swój jedyny w swoim rodzaju smak zawdzięczają porastającym Val d’Orcia ziołom.
Nawet jeśli nie trafimy na żadną ze „smacznych” imprez, warto zakończyć zwiedzanie Pienzy wizytą w restauracji, gdyż lokalna kuchnia zasłużenie cieszy się dobrą sławą.
Tekst z internetowego przewodnika turystycznego www.ciekawe-miejsca.net
Piszemy o miejscach nietypowych.
