Tytuł podróży zaczerpnąłem - jakże by inaczej - od Mickiewicza. To pierwsze słowa ballady "Świteź", w której Wieszcz przedstawia piękno i legendy ziemi nowogródzkiej. Moja wizyta "w nowogródzkiej stronie" była bardzo krótka. Tylko niecałe dwa dni, z czego większą część zajęła sama podróż i sprawy służbowe, bo celem było spotkanie i rozmowy z naszym partnerem biznesowym - białoruską firmą, mającą siedzibę właśnie w Nowogródku.
W poniedziałkowy ranek 10 maja wyjechaliśmy samochodem z Warszawy. Około południa byliśmy w Terespolu. Pokonanie granicy zajęło nam około 2 godzin. Przejechaliśmy przez Brześć, a potem płatną (2 EUR) autostradą, a właściwie drogą szybkiego ruchu, dojechaliśmy do Baranowicz. Stąd do celu naszej podróży pozostawało jedynie około 50 km. Była piękna, ciepła i słoneczna pogoda. Ponieważ Białoruś świętowała jeszcze Dzień Zwycięstwa, spotkanie z klientem umówiliśmy na następny dzień, w związku z czym mogliśmy zrealizować mini program turystyczny. Wpadliśmy więc na chwilę do Zaosia, małej wioski, gdzie w wigilijny dzień 1798 roku prawdopodobnie przyszedł na świat Adam Mickiewicz. Prawdopodobnie, bo niektórzy historycy uważają że faktycznym miejscem narodzin Poety był sam Nowogródek. Faktem jest, że w Zaosiu zrekonstruowano siedzibę Mickiewiczów. Ekspozycja muzealna była wprawdzie zamknięta, ale obecny na miejscu pracownik pozwolił nam wejść na teren kompleksu i obejrzeć z bliska dworek, zabudowania gospodarcze i wnętrze stajni.
Kilkanaście kilometrów dalej zatrzymaliśmy się nad pięknym jeziorem Świteź, uwiecznionym przez Mickiewicza w balladach "Świteź" i "Świtezianka". Po kilkunastu minutach dalszej podróży byliśmy już w Nowogródku.
Zakwaterowaliśmy się w hotelu i poszliśmy na spacer po uliczkach miasta. Obejrzeliśmy piękne zabytki: barokowy, dominikański kościół p.w. św. Michała, prawosławny sobór św. Mikołaja (mieszczący się w dawnym, franciszkańskim kościele p.w. św. Antoniego), prawosławną (niegdyś unicką) cerkiew p.w. św. Borysa i Gleba, XIX wieczne sukiennice, ładne XVIII i XIX-wieczne kamieniczki w rynku (noszącym obecnie imię Lenina) i sąsiednich ulicach oraz Dworek Mickiewicza, w którym mieści się ciekawe muzeum eksponujące sporo pamiątek związanych z Wieszczem (miałem okazję zwiedzić je w czasie pierwszej wizyty w Nowogródku poźną jesienią ubiegłego roku). Zapadający zmierzch nie pozwolił na obejrzenie ruin zamku oraz położonej nieopodal tzw. "Białej Fary" zwanej także "Farą Witoldową" - barokowego kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego, zbudowanego w latach 1719-1723 w miejscu dawniejszego kościoła z XIV wieku, ufundowanego przez wielkiego księcia Witolda. W kościele tym w lutym 1799 roku został ochrzczony Adam Mickiewicz. Tu znajduje się równiez uwieczniony przez Mickiewicza w inwokacji do "Pana Tadeusza" cudowny obraz Matki Boskiej Nowogródzkiej ("...Ty, co gród zamkowy nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem..."). Nie starczyło czasu i na inne zabytki: XVII-wieczną synagogę, meczet i cmentarz tatarski. Z racji późnej pory, nie dane nam było także zajrzeć do wnętrza oglądanych świątyń. W każdym razie, nawet ten krótki spacer utwierdził nas w przekonaniu, że do Nowogródka warto na pewno wrócić.
Historia samego miasta jest też ciekawa. Ślady osadnictwa sięgają tu przełomu X i XI wieku. Prawdopodobnie pierwszy gród został założony ok. 1044 roku. W 1241 roku gród i okolica została spustoszona przez najazd wojsk tatarsko-mongolskich Batu-chana. Gdy rozbici przez Tatarów kniaziowie ruscy utracili swą władzę, Nowogródek został opanowany przez Litwinów. Wielki książę Mendog (Mindaugas) uczynił Nowogródek stolicą państwa, a w roku 1252 przyjął tu chrzest i w roku następnym koronował się na króla Litwy. Kilka lat potem władca ten powrócił jednak do pogaństwa. W roku 1314 Nowogródek został zaatakowany przez Krzyżaków pod wodzą wielkiego marszałka Heinricha von Plotzke. Najeźdźcy spalili wprawdzie miasto, lecz nie udało im sie zdobyć zamku. Historia powtórzyła się kilkadziesiąt lat później, gdy w roku 1391 wielki mistrz Konrad Wallenrod próbował zdobyć nowogródzką warownię a także w roku 1394, gdy po raz trzeci Krzyżacy najechali Nowogródek.
Po zawarciu unii polsko-litewskiej w końcu XIV wieku nacisk ze strony Zakonu osłabł. W roku 1410 chorągiew nowogródzka brała udział w rozgromieniu Krzyżaków na polach Grunwaldu. W roku 1422, 60-letni król Władysław II Jagiełło poślubił w Nowogródku 17-letnią księżniczkę Sonkę Holszańską, która została jego czwartą i ostatnią żoną. Następny władca, Kazimierz IV Jagiellończyk, w 1444 roku nadał miastu kolejne przywileje i uczynił lokację. Od 1448 roku Nowogródek stał się miejscem obrad walnego sejmu litewskiego, a od roku 1507 - stolicą województwa. W roku 1511 król Zygmunt I Stary lokował Nowogródek na prawie magdeburskim. Po zawarciu unii lubelskiej w 1569 roku do rozwoju miasta przyczyniły się odbywające się tu od 1581 roku sesje tzw."ruskiej" kadencji Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego (sesje tzw."litewskiej" kadencji odbywały się w Mińsku). Dopiero w roku 1775 zostały one przeniesione do Grodna. W okresie reformacji w Nowogródku działali arianie i kalwini, a zbór kalwiński funkcjonował tu do 1618 roku. Wraz z rozkwitem miasta powstawały nowe kościoły i cerkwie.
W połowie XVII wieku liczne wojny zahamowały rozwój Nowogródka i przyniosły upadek miasta. Nowogródek i okolice były najeżdżane przez oddziały Chmielnickiego i Tatarów (1648-1654), moskiewskie wojska Iwana Chowańskiego, a następnie armię szwedzką. Kolejne zniszczenia przyniosła wojna domowa toczona przez Sapiehów z przeciwnikami w końcu XVII wieku, a następnie wojna północna (1700-1721), podczas której przez miasto przechodziły wojska szwedzkie i rosyjskie. W roku 1751 Nowogródek padł ofiara wielkiego pożaru, a w czasie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja w 1792 roku, Nowogródzkie zaatakowała 33-tysięczna armia carska Michaiła Kreczetnikowa.
W następstwie III rozbioru Rzeczypospolitej Nowogródek został włączony do Rosji. Podczas wojny Napoleona z Rosją w 1812 roku do Nowogródka na krótko powróciły wojska polskie. Na progu II dekady XIX wieku miasto zamieszkiwało 45% Żydów, 35% Polaków oraz 20% Tatarów. Posiadający własny meczet Nowogródek aż do II wojny światowej pozostał ważnym ośrodkiem dla Tatarów, którzy osiedlili się tutaj jeszcze za czasów wielkiego księcia Witolda. W czasie Powstania Styczniowego w 1863 roku na terenie powiatu nowogródzkiego działal oddział dowodzony przez księdza Felicjana Łaszkiewicza. W końcu XIX wieku blisko 67% mieszkańców Nowogródka stanowili Żydzi, ok. 18% Polacy, ok. 10% Tatarzy i ok. 4% Białorusini.
W czasie I wojny światowej, w 1915 roku Nowogródek został zajęty przez wojska niemieckie, które okupowały miasto do końca 1918 roku. Po odejściu Niemców do Nowogródka wkroczyli bolszewicy. W kwietniu 1919 roku zostali oni wyparci przez wojska polskie. Od lipca do października 1920 roku miastem władali ponownie bolszewicy, a po operacji niemeńskiej zostało ono odzyskane przez Polaków. W II Rzeczypospolitej Nowogródek został siedzibą województwa, mimo że faktycznym centrum życia gospodarczego stały się pobliskie Baranowicze. W okresie międzywojennym Nowogródek liczył około 10 tys. mieszkańców. Dominowali Żydzi stanowiący 50% , Polaków było 25%, Białorusinów 20%, a Tatarzy i inni stanowili 5% ludności.
Po wybuchu II wojny światowej miasto było okupowane przez Rosjan, a od lipca 1941 roku - przez Niemców. Podczas okupacji niemieckiej na Nowogródczyźnie działały oddziały polskiego ruchu oporu (głównie AK). Tereny te zostały ponownie zajęte przez Armię Czerwoną latem 1944 roku. Po wojnie Nowogródek należał do Białoruskiej SRR, wchodzącej w skład ZSRR, a począwszy od 1991 roku jest miastem obwodu grodzieńskiego Republiki Białorusi.
